20 گیاه دارویی 1
گیاه دارویی گالگا Galega officinalis
گالگا (علف شیر آور)
Galega officinalis
Goat's Rue - Geitenkruid
Fabaceae - Papilioaceae
معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است علفی و چندساله از تیره ی بقولات که ارتفاع آن به 100 سانتی متر می رسد. برگ هایش به فرم مرکب شانه ای فرد هستند که به صورت متناوب بر روی ساقه قرار می گیرند. گل ها به صورت گل آذین خوشه به رنگ بنفش مایل به ارغوانی در انتهای ساقه ها قرار می گیرند.
پراکنش و نیازهای اکولوژیکی
منشا اصلی گالگا مشخص نیست ولی در مرکز، جنوب و غرب اروپا گسترش فراوانی دارد. در کشورمان این گیاه بطور تقریبا وسیع در استان گلستان و ... کشت می گردد. گالگا به خاک هایی دارای بافت متوسط و عمیق و دارای رطوبت مناسب نیازمند است.
کاشت، داشت و برداشت
در اوایل فروردین ماه تسطیح خاک و ایجاد شیار هایی با فاصله ی 25 تا 30 سانتی متر صورت می گیرد که بذور را با فاصله ی 25 سانتی متر بر روی این پشته ها کشت می کنیم. میزان بذر مورد نیاز برای یک هکتار زمین 30 تا 35 کیلوگرم است. بذور از دمای 5 درجه شروع به جوانه زنی می کنند.
برداشت در مرحله ی گل دهی کامل صورت می گیرد و پیکر رویشی این گیاه از ارتفاع 40 سانتی متری با داس یا ماشین برداشت قطع می گردد. در سال اول یک بار می توانیم برداشت را انجام دهیم ولی از سال دوم به بعد 2 تا 3 بار میتوانیم برداشت داشته باشیم. خشک کردن پیکره ی رویشی در سایه و یا در خشک کن های الکتریکی در دمای کمتر از 50 درجه صورت می گیرد.
فرآوری
پیکر رویشی (برگ ها و سرشاخه های گلدار) دارای اهمیت دارویی هستند و معمولا به صورت خشک شده در طب سنتی کاربرد دارند و دارای ترکیباتی مانند تانن، فلاونوئید، ساپونین و مواد موثری چون گوانیدین، گالگین و هیدروکسی گالگین می باشند.
خواص درمانی و کاربرد
پیکر رویشی این گیاه سبب افزایش تولید شیر و کاهش قند خون می گردد. این گیاه از قدیم به علف شیر آور معروف بوده و کاربرد فراوانی در طب سنتی دارد.
احتیاطات مصرف: هیچ موردی اشاره نشده است.
تصاویر این گیاه
گیاه دارویی اسطوخودوس فرانسوی Lavandula angustifolia
اسطوخودوس فرانسوی (اسطوخودوس حقیقی)
Lavandula angustifolia
Syn: L.vera , L.officinalis , L.spica
True Lavender
Lamiaceae
معرفی و گیاهشناسی
گیاهی است خشبی و چند ساله با ارتفاع 40 تا 60 سانتیمتر، دارای سیستم ریشه ی طویل که می تواند از عمق 3 تا 4 متری آب جذب کند. برگ هایش نیزه ای شکل و به رنگ سبز تیره است که دارای کرک های فراوانی هستند و به همین دلیل به رنگ خاکستری تا نقره ای دیده می شوند. گل ها به رنگ آبی متمایل به بنفش می باشند که به صورت گل آذین خوشه بر روی ساقه ی گل دهنده ظاهر می شوند. میوه اش از نوع فندقه می باشد که به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود. وزن هزار دانه اش 85/0 تا 1/1 گرم است.
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
اسطوخودوس فرانسوی بومی ایران نیست ولی بطور تقریبا گسترده ای برای استفاده های دارویی و زینتی در کشورمان کشت می شود. این گیاه بومی مناطق خشک و نیمه خشک جنوب اروپا است.
کاشت، داشت و برداشت
تکثیر این گیاه به دو صورت انجام می شود: الف) تکثیر به وسیله ی بذر به روش غیر مستقیم (کشت در خزانه و سپس انتقال نشاءها به زمین اصلی).
ب) تکثیر به روش غیرجنسی (قلمه) که قلمه ها را از ساقه های سبز و جوان گیاهان یک ساله و یا از ساقه های خشبی گیاهان 4 تا 5 ساله تهیه می کنیم.
در مرحله داشت مبارزه با علف های هرز، افزودن کود، برگرداندن خاک بین ردیف ها و هرس بوته ها در سال اول و دوم برای افزایش کمیت و کیفیت محصول ضروری می باشد.
برداشت شامل جمع آوری ساقه های گل دهنده ی دارای گل می شود که توسط داس یا ماشین های برداشت انجام می گیرد.
فرآوری
اسانس اسطوخودوس فرانسوی از تقطیر سرشاخه های گل دار با بخار آب حاصل می گردد. اگر این عمل در محل برداشت محصول صورت بگیرد، بازده ی بیشتری خواهد داشت. برگ ها و گل های این گیاه دارای 5/0 تا 5/1 اسانس، کومارین، فلاونوئید، استرول و تانن هستند.
خواص درمانی و کاربرد
اسانس این گیاه دارای خواصی چون آنتی باکتریال قوی، آرام بخش و موثر در درمان رماتیسم است. اسانس این گیاه بطور بسیار گسترده در فرآورده های آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد.
تصاویر این گیاه
گیاه دارویی آنیسون Pimpinella anisum
آنیسون ( اَنیسون، بادیان رومی)
Pimpinella anisum
Anise
Apiaceae (Umbelliferae)
معرفی و گیاهشناسی
آنیسون یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده توسط انسان است که در اکثر منابع از آن یاد شده است. آنیسون گیاهی است علفی و یکساله از خانواده ی چتریان ، با ارتفاع 30 تا 70 سانتی متر که گل های سفید رنگ آن به صورت گل آذین چتر مرکب دیده می شوند.
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
آنیسون بومی نواحی مدیترانه است و در کشورمان در نواحی شمال غربی و جنوب غربی به صورت خودرو یافت می شود. آنیسون به هوای گرم و نور آفتاب کافی نیازمند است.
کاشت، داشت و برداشت
تکثیر این گیاه توسط بذر صورت می گیرد و بدین منظور معمولا جوی و پشته هایی با فاصله ی 30 سانتی متر در مزرعه ایجاد می نمایند و بذور را با فاصله ی 3 سانتی متر و در عمق 2 سانتی متری کشت می کنند.
نحوه ی براشت به این صورت است که پیکر رویشی گیاه را از نزدیکی گل آذین ها قطع می کنند و پس از مدت زمان کوتاهی که آنها خشک شدند با خرمن کوب و ... بذور را از شاخه ها جدا می کنند. میزان عملکرد محصول بین 400 تا 1000 کیلوگرم در هکتار می باشد که با توجه به رعایت مسائل زراعی و شرایط اقلیمی و ... متفاوت می باشد.
فرآوری
بذور این گیاه دارای ترکیباتی چون اسانس، صمغ، ترکیبات قندی و روغن می باشد. اسانس آنیسون دارای اهمیت فوق العاده ای در صنایع دارویی می باشد .
خواص درمانی و کاربرد
مهمترین خواص درمانی میوه ها (بذور) آنیسون عبارتند از: افزایش دهنده ی شیر مادران، کمک کننده به هضم غذا، ضدنفخ، ضد انگل، درمان سرماخوردگی، رفع بوی بد دهان و ... . اسانس این گیاه در ترکیب تعدادی از داروهای موجود در داروخانه ها وجود دارد.
احتیاطات مصرف: مصرف این گیاه در دوران بارداری منع شده است و اسانس این گیاه نباید مورد مصرف کودکان قرار گیرد.
نحوه ی مصرف: 5/0 تا یک گرم بذر به صورت دمکرده تهیه می شود که سه مرتبه در طول روز مصرف می گردد.
تصاویر این گیاه
اهمیت اسانسها ی گیاهی
مقدمه
تولید و پرورش گیاهان اسانس‌دار در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری از سابقه بسیار طولانی برخوردار است بطوری‌که داد و ستدمواد خام این گیاهان بیشتر در تمدن‌های باستانی مصر، یونان و ایران بروز یافته است?. البته شواهد بدست آمده از کشف دستگاه تقطیردر >دره ایندوس?< پاکستان نشان می‌دهد که این حرفه از قدمتی چندین هزار ساله برخوردار است?. مصریان و ایرانیان باستان اولین‌مردمانی بودند که به تولید اسانس و عطرهای طبیعی از گیاهان پرداختند. به‌طوری‌که تولید عطر گل رز را که در بین مسلمانان از ارج وقرب بسیاری برخوردار است به دانشمند ایرانی?، بوعلی سینا نسبت می‌دهند. در باب تجارت اسانس‌های گیاهی در مقادیر زیاد، ابتدایونانیان با جذب تکنولوژی استخراج و فرآوری اسانس توانستند از اعراب پیشی بگیرند. اما در قرن 17 میلادی تحول بزرگی در کشورفرانسه صورت گرفت که اروپا و جهان را در این زمینه تحت تاثیر حرکت خود قرار داد. این کشور با جمع‌آوری کارگاه‌های کوچک و جذب‌افراد متخصص و کارآمد در زمینه فرآوری و استخراج ترکیبات معطر و همچنین به خدمت گرفتن افرادی که از نظر حس بویایی بسیارمشهور بودند، صنعت بزرگی را در شهر گراس (Grass)پایه‌گذاری کرد و به سرعت خود را سردمدار صنعت اسانس در جهان معرفی‌نمود. این یکه‌تازی تا قبل از شروع جنگ جهانی دوم و ظهور رقبای دیگر ادامه داشت?. اما مشکلی که فرانسه و سایر کشورهای اروپایی باآن مواجه بودند، تامین مواد خام گیاهی بود که به علت شرایط جوی فرانسه مجبور بودند واردکننده محض این مواد از منطقه بالکان?،خاورمیانه?، شمال آفریقا و اروپای شرقی باشند. به همین خاطر با شروع فعالیت سایر کشورها نظیر صنعت اسانس نعناع در آمریکا،تولید اسانس مرکبات در برزیل?، صنعت اسانس شمعدانی در الجزایر، فرآوری اسانس گل رز در بلغارستان و غیره?، قدرت فرانسه و شهرگراس کاهش یافت و تنها در تولید گیاهانی نظیر اسطو خودوس و ترخون که با شرایط آب و هوایی آن مطابقت داشت محدود گردید این‌رقابت هم اکنون نیز در بین کشورهای تولیدکننده بسیار شدید است اما کشورهای آسیایی و ایران پیشرفت قابل توجهی در این زمینه‌نداشته‌اند و هنوز به‌طور عمده به تجارت گیاهان خشک زراعی یا خودرو می‌پردازند.
اهمیت و جایگاه اسانس‌های طبیعی
اسانسها (Essential oil) ترکیبات شیمیایی معطری هستند که در گیاهان مختلفی که تا امروز در حدود 700 نوع از آنها شناسایی‌شده است?، وجود دارند. در ساختمان اسانسها ترکیبات بسیار متنوعی از قبیل الکل‌های ترپنوئیدی?، هیدروکربن‌ها، فنل‌ها، آلدئیدها،استرها و کتون‌ها بطور طبیعی وجود دارند. اغلب یک یا چند جزو از این ترکیبات?، عطر و بوی اسانس را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند.
هر نوع از اسانسها در گیاهان معطر و در قسمت‌های مختلفی از آنها نظیر ریشه (زنجبیل?)، چوب (سوزنی برگان?)، پوست (دارچین?)،برگ?(رزماری?)، گل (یاسمن?)، میوه?(مرکبات?)، بذر(رازیانه?) و غیره ساخته شده و در فضای مابین سلولی اپیدرم و مزوفیل در ساختارهای‌متعدد ترشحی ذخیره می‌شوند و دارای نقطه جوش پایینی بوده و به روش‌های مختلفی قابل استخراج می‌باشند.
هرچند مکانیسم دقیق سنتز اسانسها درون گیاهان نامشخص است اما وجود آن برای مقاومت گیاهان در مقابل شرایط نامساعدمحیطی?، جذب حشرات گرده افشان و کمک به توسعه و پراکنش این گیاهان مسلم و مشخص است?. در بهره‌برداری از گیاهان اسانس‌دار،شواهد موجود طی 50 سال گذشته نشان می‌دهد که تقاضا برای اسانس و فرآورده‌های حاصل آن سیر فزونی به خود گرفته است?. این‌تحول در مصرف?، تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله موارد زیر بوده است
1.
این گیاهان و اسانس آنها طیف گسترده‌ای از کاربری‌ها را تحت پوشش قرار می‌دهند. ترکیبات تشکیل دهنده آنها می‌تواند خواص‌دارویی داشته و در فرمولاسیون داروها وارد شود. از رایحه و بوی آنها در صنایع عطرسازی?، خوشبو کننده‌ها و همچنین نوعی روش‌درمانی (رایحه درمانی?) استفاده می‌شود. خاصیت طعم‌دهندگی اسانسها در طیف وسیعی از موادغذایی?، خمیر دندان?، دهانشویه‌ها،نوشیدنی‌ها و حتی دخانیات به مصرف می‌رسد. بخارات اشباع آن دارای توان دفع آفات و حشرات موذی بوده و در برخی از سموم‌صنعتی به کار می‌رود.
2. ثروتمند شدن جوامع جهانی باعث تغییر فرهنگ مصرف در آنها شده است به‌طوری‌که تنوع بیشتری را در رژیم غذایی خود طلب‌می‌کنند و مردم برای مصرف فرآورده‌های خوشمزه با طعم‌های طبیعی اشتیاق بیشتری از خود نشان می‌دهند.
3. افزایش توجه به مسایل زیست محیطی و بهداشت موادغذایی در کاهش میزان مصرف مواد شیمیایی مصنوعی باعث گرایش به‌سمت موادغذایی و افزودنی‌های طبیعی شده است?. اسانسها به موازات مزه‌دار کردن فرآورده‌ها در نقش یک آنتی‌اکسیدان علیه‌ترکیبات مضر فعالیت می‌کنند و نقش مهمی در سلامتی افراد ایفا می‌کنند.
ساختار صنعت اسانس
سازمان‌هایی که امروزه در کشورهای تولیدکننده در زمینه فعالیت‌های اقتصادی اسانسها و فرآورده‌های حاصل از آنها تلاش‌می‌نمایند از یک ساختار کلی و مدون پیروی می‌کنند که صنعت اسانس را تشکیل می‌دهد و شامل موارد زیر است
1. در اولین مرحله بخش کشاورزی به عنوان تامین کننده مواد خام گیاهی نقطه شروع این صنعت را برعهده دارد. این بخش از نظرجغرافیایی پراکندگی وسیعی دارد و کشورهای مختلف با سرمایه‌گذاری گسترده در این زمینه و تهیه منابع گیاهی سعی نموده‌اند در این‌بخش تاثیرگذار باشند. حتی بسیاری از کشورهای پیشرفته تلاش خود را معطوف به پرورش گیاهانی نموده‌اند که در درجه اهمیت‌بیشتری قرار داشته و سود بالاتری را در پی‌داشته باشند. اما با وجود این تلاش‌ها هنوز برای سودآوری تولید این محصولات تضمینی‌وجود ندارند. تنوع اقلیمی مراکز تولید موجب بروز ناهمگونی چشمگیری در سیستم‌های تولید و بهره‌وری شده است که از مهمترین‌آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ بهره‌برداری از گیاهان خودرو و بومی موجود
ـ سرمایه‌گذاری کوچک با استفاده از نیروی کار خانواده
ـ سرمایه‌گذاری کلان با تکیه بر نیروی کار ارزان
2. دومین مرحله مربوط به استخراج و فرآوری اسانس از گیاهان است?. این استخراج بلافاصله می‌تواند پس از برداشت یا بعد از خشک‌کردن گیاه صورت گیرد. دستگاه‌های استخراج می‌تواند تحت کنترل کشاورزان?، بازرگانان یا بخشی از یک فرآیند صنعتی باشد. در حالت‌اول آماده‌سازی برعهده کشاورزان خواهد بود و چنین ترتیبی در کشورهای پیشرفته امری عادی به شمار می‌آید. چرا که تهیه وسایل‌مورد نیاز تقطیر و فرآوری بر عهده شخص سرمایه‌گذار است?. البته دستگاه‌های عصاره‌گیری می‌تواند تحت کنترل شرکت‌های خریدارمواد گیاهی باشد و این حالت بیشتر در کشورهای جهان سوم که کشاورزان قدرت سرمایه‌گذاری ندارند، قابل مشاهده است?.کارخانه‌های عطر و چاشنی‌سازی در این مرحله از تغییر و تبدیل مواد خام گیاهی نقش اساسی ایفا می‌کنند و با توافق کشاورزان تولیدکننده?، مراکز خود را نزدیک مزرعه متمرکز می‌کنند.
3. در این مرحله تاجرینی فعالیت می‌کنند که در زمینه تولید مواد معطر مصنوعی نیز مهارت دارند. وظایف این گروه شامل خریداری‌اسانس از تمام نقاط جهان یا فقط از یک منطقه جغرافیایی?، تعیین کیفیت اسانس?، فرآوری ماده خام در جهت نیاز بازار و در نهایت‌فروش این فرآورده به مصرف کننده است?. در بخش تجارت?، شرکت‌هایی وجود دارند که تعدادی در کشور تولیدکننده حضور داشته ووظایف آنها فروش و صادرات محصولات همان منطقه بر پایه توجه به نیاز خریداران و قدرت کشاورزان استوار است?. شرکت‌هایی نیز درکشورهای واردکننده فعالیت دارند و برخی از آنها روی صادرات مجدد محصولات تبحر دارند.
4. جابه‌جایی و توزیع فرآورده‌های حاصل از اسانسها مشابه سایر محصولات است
5. در آخرین مرحله از یک چارچوب کلی صنعت اسانس?، مصرف‌کننده قرار دارد و محصولات تولید شده را در دو حالت مصرف می‌کند.یک نوع محصولاتی که وجود اسانس درون آنها چندان محسوس و مشخص نمی‌باشد و در انتخاب محصول آنچنان کششی ایجادنمی‌کند، نظیر آنچه که در مورد پودرهای شوینده وجود دارد. نوع دوم محصولاتی هستند که وجود اسانس در آنها شناخته شده‌تر بوده‌و در انتخاب محصول تاثیرگذار است?. در این مورد می‌توان به فرآورده‌های آرایشی افزودنی‌های غذایی اشاره کرد.
تولید جهانی اسانس
امروزه تولید جهانی اسانس بالغ بر 50 هزار تن در سال است که از مجموعه گیاهان اسانس‌دار به دست می‌آید. این مجموعه گیاهان‌شامل انواع درختان و درختچه‌ها و سایر گونه‌های علفی است?. از کل تولید جهانی اسانس در حدود 65 درصد آن از گونه‌های درختی‌نظیر برخی سوزنی‌برگان?، مرکبات?، رزها، اکالیپتوس و غیره بدست می‌آید و 35 درصد باقیمانده از گیاهان علفی تولید می‌شود که‌بسیاری از آنها امروزه به صورت اهلی شده کشت می‌شوند. در این میان حدود 1000 تن از تولید نیز متعلق به گیاهان خودرو جمع‌آوری‌شده از مناطق طبیعی است?.
گیاهان حاوی ...............
اهمیت اسانسها ی گیاهی
مقدمه
تولید و پرورش گیاهان اسانس‌دار در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری از سابقه بسیار طولانی برخوردار است بطوری‌که داد و ستدمواد خام این گیاهان بیشتر در تمدن‌های باستانی مصر، یونان و ایران بروز یافته است?. البته شواهد بدست آمده از کشف دستگاه تقطیردر >دره ایندوس?< پاکستان نشان می‌دهد که این حرفه از قدمتی چندین هزار ساله برخوردار است?. مصریان و ایرانیان باستان اولین‌مردمانی بودند که به تولید اسانس و عطرهای طبیعی از گیاهان پرداختند. به‌طوری‌که تولید عطر گل رز را که در بین مسلمانان از ارج وقرب بسیاری برخوردار است به دانشمند ایرانی?، بوعلی سینا نسبت می‌دهند. در باب تجارت اسانس‌های گیاهی در مقادیر زیاد، ابتدایونانیان با جذب تکنولوژی استخراج و فرآوری اسانس توانستند از اعراب پیشی بگیرند. اما در قرن 17 میلادی تحول بزرگی در کشورفرانسه صورت گرفت که اروپا و جهان را در این زمینه تحت تاثیر حرکت خود قرار داد. این کشور با جمع‌آوری کارگاه‌های کوچک و جذب‌افراد متخصص و کارآمد در زمینه فرآوری و استخراج ترکیبات معطر و همچنین به خدمت گرفتن افرادی که از نظر حس بویایی بسیارمشهور بودند، صنعت بزرگی را در شهر گراس (Grass)پایه‌گذاری کرد و به سرعت خود را سردمدار صنعت اسانس در جهان معرفی‌نمود. این یکه‌تازی تا قبل از شروع جنگ جهانی دوم و ظهور رقبای دیگر ادامه داشت?. اما مشکلی که فرانسه و سایر کشورهای اروپایی باآن مواجه بودند، تامین مواد خام گیاهی بود که به علت شرایط جوی فرانسه مجبور بودند واردکننده محض این مواد از منطقه بالکان?،خاورمیانه?، شمال آفریقا و اروپای شرقی باشند. به همین خاطر با شروع فعالیت سایر کشورها نظیر صنعت اسانس نعناع در آمریکا،تولید اسانس مرکبات در برزیل?، صنعت اسانس شمعدانی در الجزایر، فرآوری اسانس گل رز در بلغارستان و غیره?، قدرت فرانسه و شهرگراس کاهش یافت و تنها در تولید گیاهانی نظیر اسطو خودوس و ترخون که با شرایط آب و هوایی آن مطابقت داشت محدود گردید این‌رقابت هم اکنون نیز در بین کشورهای تولیدکننده بسیار شدید است اما کشورهای آسیایی و ایران پیشرفت قابل توجهی در این زمینه‌نداشته‌اند و هنوز به‌طور عمده به تجارت گیاهان خشک زراعی یا خودرو می‌پردازند.
اهمیت و جایگاه اسانس‌های طبیعی
اسانسها (Essential oil) ترکیبات شیمیایی معطری هستند که در گیاهان مختلفی که تا امروز در حدود 700 نوع از آنها شناسایی‌شده است?، وجود دارند. در ساختمان اسانسها ترکیبات بسیار متنوعی از قبیل الکل‌های ترپنوئیدی?، هیدروکربن‌ها، فنل‌ها، آلدئیدها،استرها و کتون‌ها بطور طبیعی وجود دارند. اغلب یک یا چند جزو از این ترکیبات?، عطر و بوی اسانس را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند.
هر نوع از اسانسها در گیاهان معطر و در قسمت‌های مختلفی از آنها نظیر ریشه (زنجبیل?)، چوب (سوزنی برگان?)، پوست (دارچین?)،برگ?(رزماری?)، گل (یاسمن?)، میوه?(مرکبات?)، بذر(رازیانه?) و غیره ساخته شده و در فضای مابین سلولی اپیدرم و مزوفیل در ساختارهای‌متعدد ترشحی ذخیره می‌شوند و دارای نقطه جوش پایینی بوده و به روش‌های مختلفی قابل استخراج می‌باشند.
هرچند مکانیسم دقیق سنتز اسانسها درون گیاهان نامشخص است اما وجود آن برای مقاومت گیاهان در مقابل شرایط نامساعدمحیطی?، جذب حشرات گرده افشان و کمک به توسعه و پراکنش این گیاهان مسلم و مشخص است?. در بهره‌برداری از گیاهان اسانس‌دار،شواهد موجود طی 50 سال گذشته نشان می‌دهد که تقاضا برای اسانس و فرآورده‌های حاصل آن سیر فزونی به خود گرفته است?. این‌تحول در مصرف?، تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله موارد زیر بوده است
1.
این گیاهان و اسانس آنها طیف گسترده‌ای از کاربری‌ها را تحت پوشش قرار می‌دهند. ترکیبات تشکیل دهنده آنها می‌تواند خواص‌دارویی داشته و در فرمولاسیون داروها وارد شود. از رایحه و بوی آنها در صنایع عطرسازی?، خوشبو کننده‌ها و همچنین نوعی روش‌درمانی (رایحه درمانی?) استفاده می‌شود. خاصیت طعم‌دهندگی اسانسها در طیف وسیعی از موادغذایی?، خمیر دندان?، دهانشویه‌ها،نوشیدنی‌ها و حتی دخانیات به مصرف می‌رسد. بخارات اشباع آن دارای توان دفع آفات و حشرات موذی بوده و در برخی از سموم‌صنعتی به کار می‌رود.
2. ثروتمند شدن جوامع جهانی باعث تغییر فرهنگ مصرف در آنها شده است به‌طوری‌که تنوع بیشتری را در رژیم غذایی خود طلب‌می‌کنند و مردم برای مصرف فرآورده‌های خوشمزه با طعم‌های طبیعی اشتیاق بیشتری از خود نشان می‌دهند.
3. افزایش توجه به مسایل زیست محیطی و بهداشت موادغذایی در کاهش میزان مصرف مواد شیمیایی مصنوعی باعث گرایش به‌سمت موادغذایی و افزودنی‌های طبیعی شده است?. اسانسها به موازات مزه‌دار کردن فرآورده‌ها در نقش یک آنتی‌اکسیدان علیه‌ترکیبات مضر فعالیت می‌کنند و نقش مهمی در سلامتی افراد ایفا می‌کنند.
ساختار صنعت اسانس
سازمان‌هایی که امروزه در کشورهای تولیدکننده در زمینه فعالیت‌های اقتصادی اسانسها و فرآورده‌های حاصل از آنها تلاش‌می‌نمایند از یک ساختار کلی و مدون پیروی می‌کنند که صنعت اسانس را تشکیل می‌دهد و شامل موارد زیر است
1. در اولین مرحله بخش کشاورزی به عنوان تامین کننده مواد خام گیاهی نقطه شروع این صنعت را برعهده دارد. این بخش از نظرجغرافیایی پراکندگی وسیعی دارد و کشورهای مختلف با سرمایه‌گذاری گسترده در این زمینه و تهیه منابع گیاهی سعی نموده‌اند در این‌بخش تاثیرگذار باشند. حتی بسیاری از کشورهای پیشرفته تلاش خود را معطوف به پرورش گیاهانی نموده‌اند که در درجه اهمیت‌بیشتری قرار داشته و سود بالاتری را در پی‌داشته باشند. اما با وجود این تلاش‌ها هنوز برای سودآوری تولید این محصولات تضمینی‌وجود ندارند. تنوع اقلیمی مراکز تولید موجب بروز ناهمگونی چشمگیری در سیستم‌های تولید و بهره‌وری شده است که از مهمترین‌آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ بهره‌برداری از گیاهان خودرو و بومی موجود
ـ سرمایه‌گذاری کوچک با استفاده از نیروی کار خانواده
ـ سرمایه‌گذاری کلان با تکیه بر نیروی کار ارزان
2. دومین مرحله مربوط به استخراج و فرآوری اسانس از گیاهان است?. این استخراج بلافاصله می‌تواند پس از برداشت یا بعد از خشک‌کردن گیاه صورت گیرد. دستگاه‌های استخراج می‌تواند تحت کنترل کشاورزان?، بازرگانان یا بخشی از یک فرآیند صنعتی باشد. در حالت‌اول آماده‌سازی برعهده کشاورزان خواهد بود و چنین ترتیبی در کشورهای پیشرفته امری عادی به شمار می‌آید. چرا که تهیه وسایل‌مورد نیاز تقطیر و فرآوری بر عهده شخص سرمایه‌گذار است?. البته دستگاه‌های عصاره‌گیری می‌تواند تحت کنترل شرکت‌های خریدارمواد گیاهی باشد و این حالت بیشتر در کشورهای جهان سوم که کشاورزان قدرت سرمایه‌گذاری ندارند، قابل مشاهده است?.کارخانه‌های عطر و چاشنی‌سازی در این مرحله از تغییر و تبدیل مواد خام گیاهی نقش اساسی ایفا می‌کنند و با توافق کشاورزان تولیدکننده?، مراکز خود را نزدیک مزرعه متمرکز می‌کنند.
3. در این مرحله تاجرینی فعالیت می‌کنند که در زمینه تولید مواد معطر مصنوعی نیز مهارت دارند. وظایف این گروه شامل خریداری‌اسانس از تمام نقاط جهان یا فقط از یک منطقه جغرافیایی?، تعیین کیفیت اسانس?، فرآوری ماده خام در جهت نیاز بازار و در نهایت‌فروش این فرآورده به مصرف کننده است?. در بخش تجارت?، شرکت‌هایی وجود دارند که تعدادی در کشور تولیدکننده حضور داشته ووظایف آنها فروش و صادرات محصولات همان منطقه بر پایه توجه به نیاز خریداران و قدرت کشاورزان استوار است?. شرکت‌هایی نیز درکشورهای واردکننده فعالیت دارند و برخی از آنها روی صادرات مجدد محصولات تبحر دارند.
4. جابه‌جایی و توزیع فرآورده‌های حاصل از اسانسها مشابه سایر محصولات است
5. در آخرین مرحله از یک چارچوب کلی صنعت اسانس?، مصرف‌کننده قرار دارد و محصولات تولید شده را در دو حالت مصرف می‌کند.یک نوع محصولاتی که وجود اسانس درون آنها چندان محسوس و مشخص نمی‌باشد و در انتخاب محصول آنچنان کششی ایجادنمی‌کند، نظیر آنچه که در مورد پودرهای شوینده وجود دارد. نوع دوم محصولاتی هستند که وجود اسانس در آنها شناخته شده‌تر بوده‌و در انتخاب محصول تاثیرگذار است?. در این مورد می‌توان به فرآورده‌های آرایشی افزودنی‌های غذایی اشاره کرد.
تولید جهانی اسانس
امروزه تولید جهانی اسانس بالغ بر 50 هزار تن در سال است که از مجموعه گیاهان اسانس‌دار به دست می‌آید. این مجموعه گیاهان‌شامل انواع درختان و درختچه‌ها و سایر گونه‌های علفی است?. از کل تولید جهانی اسانس در حدود 65 درصد آن از گونه‌های درختی‌نظیر برخی سوزنی‌برگان?، مرکبات?، رزها، اکالیپتوس و غیره بدست می‌آید و 35 درصد باقیمانده از گیاهان علفی تولید می‌شود که‌بسیاری از آنها امروزه به صورت اهلی شده کشت می‌شوند. در این میان حدود 1000 تن از تولید نیز متعلق به گیاهان خودرو جمع‌آوری‌شده از مناطق طبیعی است?.
گیاهان حاوی ...............
بقیه در دامه مطلب
گیاهان حاوی اسانس از نظر جغرافیایی سطح بسیار وسیعی را تشکیل می‌دهند. مسلم است که تولید در مناطقی که گونه‌ها دارای‌سازگاری بیشتری شده‌اند، توسعه یافته و این پراکنش بتدریج تحت تاثیر صنایع مصرف کننده گسترش می‌یابد. در بین گونه‌های‌اسانس‌دار، گیاهان متعلق به سه خانواده گیاهی نعناعیان (نعناع?، بادرنجبویه?، زوفا، اسطو خودوس?، آویشن و...)، کاسنی (بابونه?،بومادران?، ترخون?، آرتمیزیا و...) و چتریان (گشنیز، بادیان رومی?، شوید، زیره و...) از اهمیت بیشتری برخوردارند. نام گروهی از گیاهان‌اسانس‌دار و کشور تولید کننده به همراه قیمت هر لیتر از اسانس آنها در جدول شماره یک ذکر شده است?.
جدول شماره 1. مهمترین گیاهان اسانس‌دار و ارزش آن در کشورهای تولید کننده
نام گیاه اسانس‌دارکشور تولید کننده‌قیمت هر لیتر$
سنبل ختایی?(Angelica archangelica)فرانسه?1375/89
انیسون (Pimpinella anisum)مصر38/51
ریحان (Ocimum basilicum)آمریکا97/60
برگ بو (Laurus nobilis)فرانسه?149/50
بادرنجبویه (Melissa officinalis)آلمان?3898/0
برگاموت (Citrus bergamia)ایتالیا79/97
دارچین (Cinnamomum zeylanicum)ماداگاسکار و اندونزی?351/23
سدر اطلسی?(Cedrus atlantica)مراکش 52/98
سرو خزنده?(Juniperus virginiana)آمریکا53/02
آویشن (Thymus vulgaris)اسپانیا154/46
زوفا (Hyssopus officinalis)فرانسه و بلغارستان?186/54
اکالیپتوس (Eucaliptus globoulus)چین و استرالیا23/94
بابونه (Matricaria chamomilla)انگلستان?810/0
گل محمدی (Rosa damescena)بلغارستان?5043/78
اسطو خودوس (Lavandula angustifolia)فرانسه?98/69
علف لیمو (Cymbopogon Citrates)هند و سریلانکا36/96
لیمو ترش (Citrus aurantifolia)برزیل و پرو63/98
مورد (Myrtus commonis)اسپانیا77/05
نعناع فلفلی (Menthapiperita)آمریکا و هند54/21
باریحه (Ferula galbaniflua)ایران?203/64
راهکارهای لازم برای ورود به بازارهای جهانی اسانس
امروزه کمتر کشوری وجود دارد که در زمینه تولید اسانس در جهان فعال نباشد و سهم تولید برخی از کشورهای تولیدکننده در نمودارشماره سه نشان داده شده است?. با این حال برای کشورهایی که تصمیم دارند به رقابت با تولیدکنندگان قدرتمند در این زمینه بپردازند.اتخاذ راهکارهای مناسبی از جمله موارد زیر لازم است?:
1. تعریف سیاست‌ها و برنامه‌ریزی جهت تعیین جایگاه کشور در تولید جهانی?، که می‌تواند شامل میزان تولید، رعایت استانداردهای‌بین‌المللی?، ارائه قیمت‌های مناسب و بهره‌گیری از دانش و تخصص روز باشد.
2. پشتیبانی تولید توسط برنامه‌های تحقیقاتی با کمک صنایع مصرف‌کننده و با استقرار کارخانه‌های عصاره‌گیری و کنترل کیفیت?، برای‌عرضه محصولات جدید
3. انطباق بخش کشاورزی با صنایع مصرف کننده در ارتباط با گسترش فرآورده‌های طبیعی گونه‌های زراعی جدید، انتخاب ارقامی که‌عملکرد تولید اسانس آنها زیاد باشد و بهبود وضعیت شرکت‌های تولیدکننده در زمینه نوآوری جهت سلایق متفاوت
