آشنايي با انواع چوبها/

توسكا : Alnus

دو گونه توسکاي قشلاقي و ييلاقي به نام هاي علمي Subcordate Alnus و Glutionose Alnuse در ايران وجود دارد. نام هاي محلي توسکا، تسکا و توسهاست.
چوب درون نامشخص، رنگ کرم مايل به قرمز، دواير ساليانه پهن با حدود نسبتامشخص و موجدار در مقطع عرضي و پره چوبي آجري شکل قرمز رنگ در مقطع شعاعي و دوک هايظريف (پره ها) در مقطع مماسي از خصوصيات ظاهري چوب است. چوبي نيمه سنگين تا سبک استکه به دليل پرداخت و رنگ پذيري شکاف خوري و ابزار خوري خوب در صنعت مبلمان مصرفدارد ولي کم دوام بوده که البته در آب دوام قابل توجهي دارد. بيشترين ميزان فروش رادر بازار چوب فروشان پس از راش را داراست که البته در حال حاضر مهمترين مورد مصرفآن طبق آمار موجود در کارخانجات تخته لايه سازي آن در برابر آب در ساختن بناهاي آبينيز مصرف ميشود. قيمت چوب توسکا به صورت الواري در سال بوده است.

راش : Brich

نام علمي اين چوب Fagus orientalis نام فارسي و بومي راش و مرس و نامانگليسي آن Beech است. از خواص ظاهري چوب راش درون نامشخص و به رنگ کرم مايل بهقرمز است.
دواير ساليانه فشرده و در نتيجه در مقاطع طولي داراي خطوط کم و بيشمشخص ناشي از آن است. از بارزترين خصوصيات شايد بتوان به پره هاي چوبي در مقاطعطولي اشاره کرده که در مقطع شعاعي به پرمگس و در مقطع مماسي به دوک معروفند و اينپره ها به صورت لکه هاي قرمز ديده ميشود. چه بسا گاهي اين پرمگس هاي زيبا عيب محصوبميشوند چرا که به عقيده نجاران اين بخشهاي چوب پس از رنگ کاري سياه ميشوند. گونهراش چوبي نيمه سنگين و داراي بافتي همگن و تقريبا مقاوم در برابر حشرات و قارچهاست. گرده بينه هاي درجه 1 و 2 راش در ايران بيشتر به مصرف کارخانجات روکش و تخته لايهمي رسد و گرده بينه هاي درجه 3 پس از تبديل به الوار به بازار تهران (پل چوبي) روانه مي شوند. بنا به اطلاعات بازار ميزان تفاوت قيمت آن در 6 ماهه نخست در بازارتهران بوده است. به دليل بافت همگن و درجه سختي مناسب اين چوب بيشترين تقاضا رابراي خريد به منظور تهيه مبل در بازار دارد. همچنين به دليل قابليت آغشتگي با انواعمحلولهاي حفاظتي بيشترين گونه مصرفي در کارخانه هاي اشباع است. البته اخيرا گونههاي خارجي راش از طريق آذربايجان وارد ايران شده است که بنا به ادعاي مبل سازان وفرشندگان چوب کيفيت چوب راش ايراني را ندارد ولي به دليل ابعاد و رطوبت مناسب تختهها ميزان ضايعات کمتري، در امر فرآيند توليد دارد.

ملچ

چوبيبه رنگ قهواي مايل به قرمز است و گاهي اوقات رگه هاي سبز رنگي در آن ديده ميشود. چوبي درشت بافت، نيمه سخت و نيمه سنگين، نسبتا بادوام و در برابر ضربه بادوام ونسبت خمش مقاوم است. از اين چوب بيشتر در ساختمانهاي چوبي، ساخت مبلمان، روكش، قايقسازي، وسايل ورزشي، در و پنجيره و تخته لائي استفاده مي شود .

افرا : Maple

اين خانواده داراي گونه هاي مختلفي در ايران است از جمله ميتوان افراپلت، افرا شيردار و کيکم را نام برد. بزرگترين و فراوان ترين افراي ايران اپلت بانام علمي insigne Bosso و نام انگليسي Maple است.
اين گونه چوب درون نامشخص، چوبسفيد مايل به کرم با درخشندگي کم و بيش صدفي دارد. دواير ساليانه به دليل فشردگيچوب تابستانه در مقطع عرضي کاملا مشخص و در مقطع مماسي نقوش مواج و در مقطع عرضينقوش رگه اي مانند ايجاد کرده است که پره هاي چوبي ظريف و قهوه اي رنگ و براق در دومقطع مختلف طولي به صورت لکه ها و دوک ها نمايان است. چوبي نيمه سنگين با پرداختآسان و هم کشيدگي کم باعث شده تا در صنعت مبلمان و روکش گيري جايگاه ويژه اي داشتهباشد.

گردو

چوبي ريز بافت، به رنگ خاكستري مايل به قهواي تيره وداراي نقوش زيبا و نسبتاً با دوام است. اين چوب نيمه سنگين و نيمه سخت و در مقابلفشار، خمش و كشش مقاوم است. از اين چوب بيشتر در كارهاي هنري و تزييني، تهيه روكش،خراطي ساخت مبلمان، ساخت الات موسيقي، قنداق تفنگ، مجسمه سازي، منبت كاري و معرقكاري استفاده مي شود.

چنار
چوبي به رنگ سفيد روشن تا قرمز مايلبه قهوه اي است كه لكه هاي قهوه اي صدفي دارد . چوبي است نيمه سخت وسنگين و با دوامكه از آن براي ساخت دربهاي اماكن متبركه، دسته ابزار، صندلي، غربال، صندوق استفادهمي شود.

بلوط
چوبي به رنگ قهوه اي روشن تا تيره، درشت بافت و بادوام است. اين چوب نسبتاً نيمه سخت و نيمه سنگين تا سنگين است و در برابر سايشمقاومت زيادي دارد و بهترين چوب براي پاركت، ساخت مبلمان تهيه روكش، تراورس را آهن،مدل سازي است.

تبريزي

اين چوب به رنگ سفيد تا كرم روشن است واغلب لكه هاي سياه رنگ و يا قهوه اي دارد. چوبي است نسبتاً نرم، سبك كه دوام زياديندارد و كار با آن آسان است. براي ساخت كاغذ سازي، كبريت سازي، جعبه سازي، ادواتكشاورزي از آن استفاده مي شود.

ممرز

چوبي ريز بافت به رنگ سفيد تاسفيد مايل به كرم و سخت و نيمه سنگين است . اين چوب در مقابل ضربه و سايش مقاومتدارد و در كاغذ سازي، تخته خرده چوب سازي، تخته فيبر، واگن سازي، دسته ابزار،چوبهاي تونلي از آن استفاده مي شود.

كاج ايراني (روس)

واژه چوب روسيدر بازار چوب ايران به هر نوع چوب سفيد رنگ وارداتي از روسيه تلقي ميشود و کاربردآن هم چندان تفاوتي نمي کند در حاليکه اين چوب سفيد خود شامل گونه هاي کاملا متفاوتچون نراد، نوئل و انواع کاجها مي شوند.
همچنانکه گفته شد يکي از گونه هاي چوبيکه به چوب روسي معروف است Abies يا نراد است که نام رايج آن در دنيا Fir و Sapen است.
اين چوب فاقد درون چوب مشخص و به رنگ سفيد مايل به قرمز، فاقد مجاري صمغي،راست تار، سبک، واکشيدگي و همکشيدگي کم، قابليت ترک خوردن کم هنگام خشک شدن، بسيارخوش کار، سنباده خوري خوب، ميخ خوري و پيچ خوري عالي هستند ولي با وجود تمام مزايابه راحتي در مقابل قارچها دچار مرض لکه آبي يا لکه قرمز ميشوند از استحکام آن ميکاهد. حشرات نيز علاقه زيادي به لانه گزيني و تخم گذاري در آن دارند و بايد توجهداشت که چوبها داراي رگه قرمز به هنگام خشک شدن کاملا تاب بر مي دارند.
اين چوببه علت سبکي و ضريب الاستيته بالا از بهترين چوبها براي اسکلت ساختمان هاست. اليافبلند و خمير سفيد آن در کاغذسازي مصرف فراوان دارد. در ايران اين چوب غالبا درصنايع مبلمان استفاده مي شود.

نراد

چوبي به رنگ سفيد تا سفيد مايل بهكرم تا قهوه اي مايل به صورتي است، راست تار و داراي نقوش زيبايي است. چوبي استسبك، نرم و كم دوام كه كار با آن آسان است و در كارهاي ساختماني، قفسه سازي، بستهبندي از آن استفاده مي شود.

ماهاگوني يا آكاژو

آکاژوها به دو دستهآکاژوي آمريکايي و آفريقايي تقسيم ميشوند که اغلب آکاژوي آفريقايي در بازار ايرانيافت ميشود. نام علمي اين گونه Khaya inveeonsis و از خانواده Miliacea است. نامهاي محلي متفاوتي در کشورهاي مختلف آفريقا دارد. درون چوب قرمز رنگ و برون چوب نازکسفيد مايل به صورتي رنگ دارد. بافت يکدست و وجود پرمگسهاي درخشان و براق که باتغيير جهت نور درخشش متفاوتي دارند از ويژگيهاي شاخص اين چوب است. در مقطع شعاعينقوش نواري صدفي و در مقاطع مماسي نقوشي متنوع چون موجي، مجعد، جناغي دارد. يکي ازپرمصرف ترين چوب هاي دنيا براي تهيه روکش هاي قيمتي است. به دليل همکشيدگي وواکشيدگي کم در هنگام خشک شدن کمتر دچار عيب مي شود. ضربه پذيري خوب، پرداخت عالي،پيچ خوري و ميخ خوري بالا از خصوصيات بارز اين چوب است ولي رنگ پذيري و واکس خوريبايد همراه با بتونه کاري انجام شود. در تهيه روکش و مبلسازي بيشترين مصرف راداراست. به دليل ضربه پذيري و ضريب الاستيسيته بالا در تهيه قايق هاي بادباني وتفريحي مناسب است.لازم به ذکر است که چوبهاي ديگري نيز تحت عنوان آکاژو در بازارديده ميشوند که اسامي واقعي آنها سيپو، کيسپو و ساپلي است.

آكونه (گابون)

چوبي است به رنگ صورتي كم رنگ تا پر رنگ، سبك، نرم، ريزبافت و كمدوام كه به خوبي ورقه ورقه مي شود. براي تهيه كاغذ سازي، قايقهاي سبك، و غيره از آناستفاده مي شود.

ساج (تيك)

چوبي است به رنگ قهوه اي طلايي تا قهوه ايپنج پر رنگ با خطهاي سياه كه بسيار سنگين و با دوام است. اين چوب در صنعت كشتيسازي، صنايع ظريف به خصوص خاتم كاري، ساخت ابزار آزمايشگاهي، روكش گيري، قسمتهايبيروني و داخلي ساختمان موارد مصرف دارد.

چوب آبنوس

آبنوس درخت سياهرنگي است يا چگالي نسبتاً بالا و بسيار خوش بو. تنه داخلي چوب به رنگهاي مختلف زردسفيد تا قهوه اي و سياه ديده مي شود و انواع مختلف چوب ابنوس : ابنوس سياه، آبنوسمرمري يا مرمري آندامان، آبنوس كاكي . آبنوس به دليل سختي و استهكام بالا در اختوسايلي نظير انواع مبلمان، ميز و صندلي ، پيانو مورد استفاده قرار ميگيرد.

چوب افراي سياه
براي ساخت لوازمي هم چون خط كش و دكوراسيون بزرگاستفاده مي شود.

چوب والسا - بالسا

سبك ترين چوب تجاري است دارايسفتي و قابليت فرم دهي فراواني است. و به رنگهاي سفيد تا زرد روشن و قهوه اي ملايمديده مي شود. از چوب بالسا در ساخت قطعات صنعتي ظريف مانند: ديوار سازي داخل هواپيما، در ساخت ماكت ها ، و آثار هنري استفاده مي شود.

زبان گنجشك (ون)

چوبي است داراي مقاومت و سختي مناسب و داراي قابليت فرم پذيري مناسب. رنگ اين چوب عموماً زرد ملايم است كه براي ساخت كه براي ساخت قطعات چوبي مانند قابو فرم تابلو ها، عصا، راكت تنيس استفاده مي شود.

چوبشمشاد

چوب شمشاد به دليل تراكم بالاي آوند ها و ليفهاي آن داراي چگالي بالامي باشد. از اين چوب در كارهايي استفاده مانند خاتم كاري و و منبت كاري استفاده ميشود.

چوب لاله درختي

چوبي با بافتهاي نزديك و متراكم و به رنگزرد وجود دارد و به دليل كيفيت عالي در ساخت انواع مبلمان قيمتي، ظروف چوبي ، جعبهها ، اسباب بازي و غيره به كار مي رود.

چوب كاج بلسان ( Balsam fir )

چوب كاج بلسان يا چوب نراد كه از خانواده كاج است و به رنگهاي سفيد،قهوهاي، و با رگه هاي صاف و ظريف ديده مي شود و به طور عمده براي خمير كاغذ و جعبه سازيمورد استفاده قرار مي گيرد. اما شيره و صمغ حاصل از اين درخت به عنوان چسب شفاف بهكار مي رود و در رنگهاي مختلف روغني از آن استفاده مي شود.

منبع: مجله کشاورزی آنلاین . نویسنده:مصطفی شادپور - صنایع چوب و کاغذ |

×سایتهای مرتبط با صنایع چوب و کاغذ

http://www.cnr.umn.edu/BP/

دپارتمان تحقیقاتی در زمینه جایگزین کردن چوب با سایر محصولات و مواد ، برای حفظ محیط زسیت

http://www.cfr.ncsu.edu/wps/

انجمن علوم چوب و کاغذ ، فراهم آورنده اطلاعات در زمینه استفاده ار انواع چوب برای ساخت کاغذ

http://www.wood-paper.cz/index.php?lang=cz

ارائه کننده اطلاعات در مورد انواع چوب و بافت آن برای صنایع کاغذ سازی

http://www.cfr.ncsu.edu/wps/pp/

مجله علوم کاغذ (PAPER SCIENCE) حاوی اطلاعات و اخبار در زمینه چوب و کاغذ

http://library.pittstate.edu/ktc/resources/woodtech.html

مرجع تحقیقاتی چوب و کاغذ ، فراهم آورنده نتایج تحقیقات به عمل آمده در زمینه چوب و کاغذ در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی معتبر

http://iso.ut.ac.ir/courses/phd_woodpaper_sci.htm

سایت دانشکده پردیس 3 (دانشگاه تهران) در شمال کشور ، دانشکده علوم سلولوزی چوب

http://www.lib.usm.my/bysubject/wood.html

سایت ارائه کننده تکنولوژی چوب و کاغذ و انواع سیستم های جدید کاغذ سازی از قبیل ساخت کاغذ از پلیمر به جای چوب!

http://www.indium.com/techlibrary/technicalpapers.php

این سایت ارائه کننده چکیده مقاله هایی درباره کاغذ می باشد . کتابخانه اطلاعات فنی وجود در این سایت می تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار علاقمندان قرار دهد . امکانات جستجو در مطالب این کتابخانه در سایت قرار داده شده است و می توان بوسیله آن از مطالب مورد نظر اطلاع حاصل کرد .

http://www.pulpandpaper-technology.com/projects/verzuolo/

سایت تکنولوژی کاغذ ، انواع سیستم های خشک کن و رولینگ جدید کاغذ را ارائه می کند ، می توان در این سایت از اخبار جدید دنیای کاغذ سازی آگاه شد

http://www.pulpandpaper-technology.com/

عرضه کننده اطلاعات و کاتالوگ هائی در زمینه کاغذ سازی ، فراهم آوری اطلاعاتی در زمینه شرکتهای فعال در این زمینه از خدمات ارائه شده در این سایت می باشد

http://www.paptac.ca/animation_intro.htm

سایت PAPTAC به ارائه اطلاعات و منابعی درباره کاغذ و خمیر کاغذ می پردازد . انتشارات ، انواع کاغذ ، کمیته های فنی ، امکانات ، متدها و روش های تولید کاغذ ، اخبار ، گزارش رویدادها و LINK به سایت های مرتبط را می توان در این سایت مشاهده کرد .

منبع: مجله کشاورزی آنلاین . نویسنده:مصطفی شادپور - صنایع چوب و کاغذ |

تعریف خاتم

تعریف خاتم

خاتم ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های مختلف تشکیل می‌شود. پنج ،شش ف هشت یا ده ضلعی است.

خاتم از هنرهای دستی دقیق و پرکار است که تولید و ساخت آن احتیاج به دقت و حوصله زیاد دارد .چند ضلعی‌هایی که درخاتم‌سازی به کـــار می‌آید

در لغت‌نامه دهخدا خاتم‌ساز چنین معنی شده است: «آنکه پاره‌های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند. خاتم‌سازی عمل خاتم‌ساز را گویند.»

در دایره المعارف فارسی درباره خاتم‌کاری و خاتم‌سازی آمده است:«هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک ،با مثلث‌های کوچک. طرح‌های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است .این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش‌بندی می‌کنند.مثلث‌ها را از انواع چوب ،فلز و استخوان می‌سازند. هرچه مثلث‌ها ریزتر وظریفتر باشند، خاتم مرغوب‌تر است .در یک طرح خاتم ،برای ساختن کوچک‌ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ‌ترین آن ،حداکثر چهارصد مثلث به کار می‌‌رود.»

قدیمی‌ترین آثار هنری خاتم‌کاری شده باقی مانده :

صندوق مرقد موسی بن جعفر و امام جواد در کاظمین مربوطه به دوران شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۰۶هجری قمری ساخته شده توسط استاد محمد جمعه.
صندوق مرقد امام حسن عسکری در سامره و صندوق مرقد امام علی النقی مربوطه به همان دوره واستاد.
صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر مهدی موعود که درهمان دوره ساخته و نصب شده.
اثر بسیار زیبا و نفیس درب ورودی مدرسه چهارباغ اصفهان چندین بار توسط استادان این هنر ترمیم و مرمت شده است.
درب خاتم امام‌زاده شاه رضا در قمشه (شهرضا) مربوطه به زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی .
صندوق خاتم مرقد علی ساخته شده درزمان کریم خان زند و نصب آن درزمان لطفعلی خان زند
صندوق خاتم مرقد سید الشهداء و ابوالفضل در کربلا
صندوق مقبره زینب در شام

تاریخچهٔ خاتم‌کاری

درباره مخترع و مبتکر خاتم بین خاتم‌سازان و هنرمندان روایات گوناگونی وجود دارد ولی آنچه قابل ذکر است آن است که به درستی معلوم نیست اولین بار خاتم‌سازی را چه کسی ابداع کرده است.در دایرةالمعارف فارسی آمده است: «زمان آغاز این هنر دانسته نیست ،و آنچه درباره آن گفته می‌شود با افسانه همراه است. برخی از استادان خاتم‌ساز هنوز بر این عقیده‌اند که هنر خاتم‌سازی معجزه ابراهیم پیغمبر است»

صنعتگران مصری این روش را مانند بسیاری از هنرها و پیشه‌های دیگر از قبطی‌ها اقتباس کرده‌اند، چندین قطعه و لوحه که روی آنها با چوب و استخوان موزائیک‌کاری شده است در عین الصیره نزدیک قاهره دراوایل دوره اسلام به دست آمده و اغلب آنها درموزه صنایع اسلامی قاهره ویا موزه برلین وجود دارد که یکی ازعالی‌ترین نمونه‌های این صنعت درموزه متروپولیتن است.

ازدیگر آثار ونمونه‌های تاریخی دراین هنر :

منبر خاتم کاری در مسجد جامع عتیق شیراز دارای قدمت بیش از هزارسال.
سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز مریوطه به سده هشتم هجری (سده چهاردهم میلادی)
درهای خاتم قصر رویایی تیمور گرکانی به نام دلگشا در سمرقند و درهای آرامگاه وی در سال۸۰۷ هجری(۱۴۰۵میلادی)
درهای چوب گردو و روکش استخوان ودیگر چوبها ساخته شده توسط هنرمندی بنام حبیب الله درسال ۹۹۹هجری(۱۵۹۱میلادی) که درموزه برلین نگهداری می‌شود .
درهای مزین به اشکال هندسی گل و بته ،از شهر بخارا که درموزه ویکتوریا آلبرت موجود است
منبر چوبی مسجد لنبان اصفهان بااشکال هندسی و اجزای نقره‌های مربوطه به سال ۱۱۱۴هجری(۱۷۰۲میلادی)

اوج شکوفایی و تکامل این هنر در دروان صفویه بود، دراین دوران از گوشه و کنار ایران هنرمندان به اصفهان ،پایتخت آن زمان آمدند و هنرهای فراموش‌شده این کشور ازنو پایه گذاری شد و هنرمندان ضمن فعالیت در رشته‌های خاتم‌کاری ،منبت‌کاری ،کاشی‌کاری و گره‌چینی ،به ترمیم و ساختن ساختمان‌ها و آثار گذشته و بارگاه‌هاواماکن مقدس تشویق و ترغیب شدند. بعدها در زمان قاجاریه به علت عدم توجه به هنرها این هنر نیز همانند سایر هنرها از درجه اعتبار و اهمیت افتاد و استادان وهنرمندان این رشته دراین دوران در بدترین وسختترین شرایط زندگی می‌کردند.

درسال ۱۳۰۷ اوایل دوران پهلوی مدرسه صنایع مستظرفه به کوشش استاد محمد غفاری (کمال الملک) تأسیس و این هنرستان رونق و توسعه‌ای به هنرهای دستی کشور بخشید و پس ازآن کارگاه‌های خاتم‌سازی و چند کارگاه دیگر در وزارت فرهنگ و هنر سابق تشکیل شد .

آثار بجا مانده جمعی از هنرمندان اصفهان ،تهران وشیراز ،اتاق هفت در هفت متری خاتم‌کاری شده به تمامی وسایل موجود در آن ،در کاخ مرمر به مدت چهار سال .

تالار خاتم مجلس شورای ملی با ۴۰۰ متر مربع خاتم‌کاری.

هنر خاتم‌سازی بعد از انقلاب اسلامی در کارگاه خاتم‌سازی وزارت فرهنگ و هنر سابق تحت نام جدیدی با وابستگی به وزارت فرهگ و آموزش عالی ادامه یافت و از آن زمان تاکنون سمت وسوی طرح‌ها تغییر یافته و با حذف طرح‌های خارجی توجه بیشتری به سنت‌گرایی معطوف یافته وازآن به بعد خط و نوشته وارد خاتم شد.

خصوصیات یک خاتم اعلا و محصول مرغوب وهنری

صاف بودن سطح کار و خالی نبودن هیچ جای خاتم .
یکنواخت بودن رنگ و مصالح به کار رفته در ساخت خاتم
عدم تغییر در رنگ و شکل
ترمیم‌کاری‌ها و بتونه‌کاری‌ها در سطح کار مشخص نباشند .
قرینه بودن تمامی گل‌ها و اشکال درسطح کار و زوایا و اضلاع
دقیق و مهندسی بودن اساس و ساختمان طرح که تمامی ابعاد با هم همسان، قرینه و یک اندازه باشند که البته اگر شاسی طرح دقیق نباشد بهترین خاتم نیز بر روی آن نما و جلوه‌ای ندارد و کل طرح را از بین می‌برد به همین جهت است که یک هنرمند خاتم‌ساز باید یک نجار چیره دست هم باشد.
رنگ‌کاری و روکش دادن محصول بایستی ماهرانه و بدون خدشه و هر عیبی باشد .
نقش‌ها ومثلث‌ها هر چه ریزتر باشند کیفیت و ارزش کار بیشتر است.

مهم‌ترین مراکز خاتم‌سازی درایران شیراز، اصفهان و تهران هستند که البته اکثر خاتم‌سازان در تهران اصفهانی یاشیرازی هستند.

تذکر مهم کلیه محصولات خاتم‌کاری شده بایستی دور از حرارت، رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری و از تمیز کردن آنها با پارچهٔ مرطوب واز به کار بردن هر گونه جلاسنج بر روی سطوح خاتم اجتناب نمائید.

منبع: مجله کشاورزی آنلاین . نویسنده:مصطفی شادپور - صنایع چوب و کاغذ |

× صنعت چسب سازی

صنعت چسب سازی

كلمات كليدي: چسب، چسب سازي، طبقه بندي، چسب گياهي، چسب حيواني، سرشيم، چسب سنتزي، نوار چسب، بتونه

هر چند از چسب در صنعت ، مخصوص آبنوس کاران و صحافان و بیشتر برای چسباندن قطعات چوبی و یا اشیای کاغذی بود. اما به تدریج دامنه کاربرد آن گسترش یافت. به طوری که امروزه به جای استفاده از میخ ، پیچ ، بست ، لولا و... برای اتصال قطعات فلزی ، چوبی ، کائوچویی ، ... از بخاری گرفته تا تهیه اسباب بازی , صنایع مونتاژ و حتی برخی از قسمتهای هواپیماهای مافوق صوت , از چسب‌های گوناگون و ویژه‌ای که به روش سنتزی تهیه می‌شوند , استفاده می‌شود.

تاریخچه
سابقه استفاده از چسب توسط انسان را می‌توان در واقع از عصر سنگ و دوران غارنشینی در تهیه تیر و کمان و یا نقاشی حیوانات غول پیکر بر روی تخته سنگها با استفاده از رنگدانه‌ها دانست. بدون شک ، خون نخستین ماده‌ای بود که بشر از آن به عنوان چسب استفاده می‌کرد که البته کیفیت خوبی نداشت و متداول نشد. به تدریج بشر به وجود مواد چسب دار طبیعی پی برد و استفاده از آنها را آموخت.در واقع اولین ماده چسب دار که بطور گسترده مورد استفاده قرار گرفته بود، مواد نشاسته‌ای ، قندی ، صمغ‌ها ، و شیره‌های برخی از گیاهان بود.
مثلا رومیان از سقز (ماده چسبدار و صمغی که از درختان برگ سوزنی نظیر سرو و کاج و یا درخت صنوبر ترشح می‌شود) در صنعت کشتی سازی استفاده می‌کردند. به تدریج مواد دیگری مانند موم ، عسل و یا مواد ژله مانندی از ماهی ، شاخ حیوانات یا شیر و تخم مرغ بکار گرفته شده بعدها ، با پیشرفت صنایع و استخراج و پالایش نفت ، از قیر و قطران چوب و ... به عنوان چسب استفاده به عمل آمد. اگر چه کائوچوی طبیعی (شیوه لاتکس) از مدتها قبل شناخته شده بود، اما چون حلال مناسبی برای آن موجود نبود، کاربردی به عنوان ماده چسبی پیدا نکرد تا اینکه با دستیابی به روغن‌های نفتی که کائوچو را در خود حل کرده و مایع چسبناکی را به وجود می آورند، کاربرد آن به عنوان ماده چسبی متداول شد.

طبقه بندی چسب‌ها
چسب گیاهی
چسب نشاسته ، دکسترین ، سرشیم ، دکسترین و نشاسته که از چسب‌های محلول در آب‌اند و از آنها در چسبانیدن تمبر ، پاکت ، کاغذ ، مقوا ، چوب ، ... استفاده می‌شود.
صمغ عربی که از درختی به نام صمغ سنگالی بدست می‌آید، سفید رنگ و محلول در آب است و عمدتا شامل هیدرات‌های کربن است.

چسب حیوانی
ژلاتین که از اعضای بدن حیوانات از جمله استخوان تهیه می‌شود و قدرت چسبانندگی آن از چسب‌های گیاهی بیشتر است و بیشتر در تهیه فیلم عکاسی و پوشش کپسول موارد دارویی مصرف دارد.
سرشیم حیوانی که مانند ژلاتین است ولی درصد خلوص گلوبین آن کم است و از استخوان ، پوست و یا شیر حیوانات تهیه می‌شود. و در نجاری ، کارتن سازی ، کبریت سازی ، تهیه کاغذ سمباده و غیره مصرف دارد.
لاک که در نجاری برای جلای سطح اشیای چوبی مصرف دارد و از نوعی حشره به نام ترمزدانه که در کشور هند فراوان است، به دست می‌آید.

چسب کانی
مانند فسفات‌ها و سیلیکات‌های قلیایی که در اتصال اشیای سرامیکی ، کوارتزی و شیشه‌ای کاربرد دارند. و بر خلاف چسب های گیاهی و حیوانی در مقابل گرما و آب مقاوم‌اند. از این رو از آنها در ساختن اجاقهای برقی و گازی و آجرهای نسوز استفاده می‌شود.

چسب سنتزی
الاستومرها : که شامل چسب‌های کائوچویی مصنوعی است و در صنعت کشتی سازی و صنایع هواپیما سازی کاربرد دارند. مانند چسب لاستیک که محلول کائوچو در بنزین است و یا چسب «اوهو» و مشابه آن که از مشتقات وینیلی در حلال‌هایی نظیر استون و اسید استواستیک حاصل می شود، این نوع چسب‌ها قدرت چسبانندگی همه چیز (غیر از لاستیک) را دارند. از این رو ، کاربردهای گوناگون و مهمی در صنعت ، تجارت و منازل پیدا کرده اند.

ترموپلاست‌ها : که شامل پلی اکریل و سیانواکریلات‌هااند که به «چسب فوری» معروف‌اند و اتصال محکم بین قطعات مختلف ایجاد می‌کند. (در حد چسب‌های اپوکسی). برخی معتقدند که سیانواکریلات یک منومر فعال است که در مجاورت مختصر رطوبت موجود در هوا بصورت پلیمر در می‌آید. از این رو ، برای محیط‌های خشک مناسب نیست.

چسب اپوکسی : که از تراکم دی فنیلو پروپان و اپیکلرهیدرین حاصل می‌شود. نوعی از آن در تجارت به نام چسب دوقلو متداول است که شامل دو قسمت است، یک قسمت ماده چسب‌دار ، و قسمت دیگر یک ماده کاتالیزور است که موجب تغییر در ماده چسب‌دار و عمل چسبانندگی آن می‌شود. قدرت چسبانندگی چسب اپوکسی فوق‌العاده زیاد است و در هواپیما سازی ، ساختن اطاق خودروها ، و پل سازی و ... کاربرد دارد.

نوار چسب‌ها : جنس این نوع نوارها ممکن است از پارچه ، کاغذ ، طلق ، و یا پلاستیک پلی کلرید وینیل (p.v.c) باشد که به چسب‌هایی مانند چسب‌های کائوچویی و سرشیم آغشته شده‌اند.

چسب بتونه‌ای
بتونه‌ها ، خمیرهای نرم و چسبناکی‌اند که به کندی در هوا خشک می‌شوند و برای پرکردن شکاف‌ها و منافذ ، بویژه در بخاری مصرف می‌شود. مهمترین انواع بتونه‌ها عبارت است از :

بتونه شیشه : که از مخلوط پودر کربنات کلسیم و روغن کتان تهیه می‌شود و در هوا نسبتا به سرعت خشک و سخت می‌شود. اما پس از سخت شدن ، دوباره در روغن کتان به صورت خمیر نرم و قابل استفاده در می‌آید.

بتونه آبی : که در تهیه آکواریم مصرف دارد و از مخلوط کردن پودر اکسید سرب (Pbo) با روغن کتان بدست می‌آیند.
بتونه گلسیرین و اکسید سرب : از اختلاط اکسید سرب و گلسیرین تهیه می‌شود و در مقابل آب ، اسید و قلیا مقاوم است و پس از 45 دقیقه سفت می‌شود و برای بتونه کردن چوب ، شیشه ، چینی ، سرامیک و اشیای سنگی مصرف دارد.

گرد بتونه : که به صورت آرد سفید رنگی شامل چهار قسمت گچ پخته و یک قسمت صمغ عربی است و در موقع استفاده ، آن را در آب و یا محلول اسید بوریک به صورت خمیر در می‌آورند و با آن اشیای ظریف ساخته شده از سنگ سفید ، چینی ، و شاخ سفید را بتونه می‌کنند.

منبع: مجله کشاورزی آنلاین . نویسنده:مصطفی شادپور - صنایع چوب و کاغذ |

×اتصالات در صنایع چوب

چكيده :

اتصال واژه ای است عربی و به معنای رسیدن واتصالات جمع آن بوده است و در اصطلاح چوب عبارتند از بند وبست دادن دو یا چند قطعه چوب در یکدیگر ومقید کردن آنها برای دست یابی به محصول چوبی مورد نیاز از آنجایی که می توان مصنوعات چوبی را یکدیگر و یک تکه و یک پارچه تهیه نمود از این روسعی می گردد که با استفاده از قطعات چوب ومتصل نمودن آنها به یکدیگر به لوازم و وسایل مورد نیاز دست یافت. چوبهای یک تکه را بدان لحاظ نمی توان در ساخت وسایل چوبی بکار برد که اولا:حجم ساخت و غیر قابل حرکت در پاره ای از کار ها خواهند ثانیا:مسایل رطوبتی چوب همواره،برای مصنوعات چوبی مشکل افرین خواهد بود ثالثا:در بعضی از زمینه های کاری چوب در جهت راه وبی راه قرار خواهد گرفت و در نتیجه شکننده و غیر قابل استفاده و از همه مهمتر ساخت با چوب یک تکه مستلزم قطر زیاد وحجم زیاد کار وهزینه بالا خواهد بود .و در پایان محصول تولید شده از زیبایی بر خور دار است ولی از مقامت واستحکام کافی بر خوردار نیست.و اساسا وسایل وابزار برای انجام این قبیل امور در اختیار نیست.

کلمات کلیدی:

چوب ،اتصالات ،چسب چوب ،ابزارالات اتصال

مقدمه :

علاقه روز افزونی برای ساخت ساختمان های کنده ای در میان افراد نواحی جنگلی دیده میشود. این طیف ساختمانها در بر گیرنده ی منازل ساده و کوچک تا ساختمان های بزرگ و دائمی میباشد

چوب يكي از اولين موادي است كه بطور طبيعي و فراوان در دسترس بشر قرار داشته است.از اين رو تاريخ استفاده از آن به زمانهاي خيلي دور مي رسد.نا آشنائي انسانهاي قديم به ادوات مناسب جهت تبديل اين جسم،به طوري كه تاريخ نشان مي دهد،مصرف آنرا محدود مي ساخته ولي با پيشرفت زندگي و امكانات بهتر تبديل چوب به صورتهاي مختلف هر چه بيشتر توسعه يافته است.

بطور كلي مصارف چوب در گذشته هم شكل سنتي خود را حفظ كرده بود و از قرنهاي متمادي بدون تغيير وتحول چشم گيري در جوامع انساني رايج بوده است.اين مصارف شامل استفاده ازچوب در تهيه؛دسته افزار،گهواره،خانه سازي، تختخواب، نرده بام،وسائل كشاورزي،كشتي و قايق سازي،وسائل نخ ريسي و بافندگي،وسائل جنگي و شكار،ميز و نيمكت،دروپنجره سازي و گاري سازي،تابوت سازي و سوخت،بوده است

.تالار های بزرگ شوش وتخت جمشید دیوارهای سنگی وآجری داشت. اما با شبکه تو در تو وجالب وتیرهای چوبی پوشیده شده بود. در سال 1938 تیرهای ذغال شده به قطر 17 تا 25 سانتیمتر از زیر خاک بیرون آورده شد. تیرهای سقف روی ستونهای سنگی یا چوبی قرار گرفته بود و در یکی از این سنگها منقور داریوش می بینیم که در روی تخت کنده کاری شده ای که ضاهرا از چوب ساخته شده نشسته، ودر باریان را پذیرفته است در زمان پادشاهی ساسانیان0212تا615میلادی ووقتی که طاقهای ضربی وگنبدی جانشین بامهای تخت گردید میله

می شد به هنگام هجوم اعراب _در حدود 650میلادی)حرفه چوب بری رونق فراوان گرفت مسجد ها اول دارای ستونه وسقف چوبی بودند

درجه بندی چوب برای اتصال :

میدانیم که تنه درخت مقداری معایب طبیعی رشد دارد که به چوب آلات استحصالی منتقل میشود.مانند تابیدگی الیاف ،گره ها و الیاف عرضی یا مورب که از مخروطی بودن تنه ناشی می شود.علاوه بر ان،معایب دیگری از قبیل پوسیدگی ،ترک وشکاف در چوب به وجود می اید. در معایب مقاومت و کیفیت چوب را کاهش می دهد:به همین جهت باید کیفیت مکانیکی چوب را با توجه به این معایب تعین کرد. این عمل را درجه بندی کردن چوب می گویند .چوب الات را با در نظر گرفتن خوصیات ظاهری آنها درجه بندی می کنند.این روشی قدیمی است که هنوز هم رواج دارد وبه درجه بندی بندی نظری معروف است.و برای آن قواعدی نیز تدوین کرده اند .امروزه در بعضی از کشور ها درجه بندی چوب آلات ساختمانی سوزنی برگان را با ماشین انجام می دهند که علامت قردادی تعین می کندد .و این علامت را درجه بندی کننده روی چوب می زند. که وسیله اطمینان در دادو ستد و کنترل کیفیت اجزای ساختمانی ساخته شده از آن است.

الف) اندازه بری چوب

ضرورت اتصالات:

استنفاده از اتصالات می تواند در ساخت مصنوعات چوبی به سازنده کمک شایانی توجه ای نماید. انواع سازه ها را می توان به سادگی ساخت و اتصلات دارای ویژگیهای زیر می باشد:

-استفاده از کمتیرین میزان چوب

- استفاده از کمترین وقت

- ایجاد مقاومت بالا

- ایجاد زیبایی بیشتر وتنوع ساخت برای یک نوع محصول

- پایین بودن هزینه به پاس استفاده از چوبهای با ابعاد کوچکتر

قدیمی ترین وسیله اتصال قطعات چوب میخ است . ودر اندازه و شکلهای مختلف سر،بدنه و نوک تولید می شود. شکلهای نمونه از سر و بدنه انواع میخ را می توان در شکل دید .

با توسعه کاربرد وسلیل ماشینی بیشتر در خطوط تولید انبوه و فروارده های چوبی ،مانند چکش بادی،ساخت و مصرف میخ های دو سر و عرضه میخی خشاب شده به بازار رایج شد.

کاربرد میخ روی اجزای چوبی ساختمان محدئد به اتصلاتی است که در انها ضخامت عضو فرعی اتصال کم باشد مانند-کمبه کوبی و اتصال مهار بند به ستون های کلاف دیوار.

کاربرد پیچ در اتصال

چسبها موادی هستند که با به کاربردن آنها دو یا چند قطعه به هم متصل می شود . .معمولا نجار،سریشم که از استخوان و تکه های چرم ساخته شده است به کار می رود. برای کار های ظریفتر سریشم ماهی ترجیح دارد .سریشم حیوانی از جوشاندن قطعات استخوان ،پوست ، شاخ، سم، شیرو خون حیوانات تهیه می شوند .در شهرستانها شمال ایران تهیه می شود و کیسه هوای خاویار،ماده اولیه آنست.برای سریشم زدن نجار تعدادی قید (گیره، پیچ دستی، تنگ) در اختیار دارد.

اتصالات از قدیم ایام توسط صنعت گران و طراحان چوبی طراحی و بدست اجرا سپرده شده است و گذشت زمان اتصالات تکامل یافته واز انواع ساده و به انواع پیچیده و مستحکم تبدیل گشته وامروزه علاوه بر اتصالات که در گذشته بر روی چوب زده می شد از اتصالات فلزی نیز استفاده می شود،خوصصا در ساخت وسایل صفحه ای کاربرد اتصال دهنده مدرن حائز اهمیت است.اتصالات در صنعت چوب بر سه دسته تتقسیم می شود و این سه دسته عبارتند از:

اتصال عرضی(پهلو به پهلو)

اتصال طولی(سر به سر)

نمونه اتصال طولی و عرضی

اتصال گوشه ای یا زاویه ای

اتصالات عرضی:

ان دسته از اتصالات هستند که موجب تزایه سطح می گردد بر این اساس ناچار هستیم در اتصالات عرضی دو یا چند تخته در کنار یکدیگر درز می شوند و در محل درز بر روی آنها اتصال زده می شوند وعبارتند از اتصال با درز ساده وپشت بند، اتصال قلیف ،اتصال دوبل ، اتصال کام وزبانه جداگانه و اتصال نیم نیم .در اینجا قبل از اینکه اتصالات عرضی وانواع آن گفته شودبه اصل درز کردن چوب اشاره شود.از یک گونه و یک جنس -ب-از چوب جوان با چوب جوان –ج- چوب پیر با چوب پیر

چون چوبها از لحاظ رطوبتی وگونه متفاوت هستند .همکشیدگی واکشیدگی متفاوت بر این اساس سعی می شودکه با رعایت گونه وجنس چوب نسبت به چوب جوان وچوب پیر توجه کرد.

درون چوب با درون چوب وبرون چوب با برون چوب:درون چوب عبارتند از:قسمت مرده گیاه که مواد زاینده گیاهی آن در آن تجمع می یابد ودارای رنگ روشن بوده،و قسمت زنده فعال گیاه محسوب می شود.

برون چوب عبارتند از: دارای رنگ روشن بوده وقسمت زنده فعال درخت محسوب می شود.در نتیجه نمی توان این دو چوب را در یک گونه کنار هم درز نمود چون دارای واکشیدی های نا مساوی می باشند.لذا رعایت این که درون چوب با درون وبرون چوب با برون چوب درز نماید متصل نمایند در هر کارومصنوعاتی قابل توجه می باشد

چوبهای شعاعی با چوبهای شعاعی و چوبهای مماسی با مماسی که آن دسته از چوبهایی هستند که جهت برش آنها در تنه درخت ازبیرون به طرف مغز درخت می باشد (هم جهت با پره های چوبی)و چوبهای مماسی چوبهایی هستند که خط برش مماس بر دوایر سالیانه میباشد.

نحوه درز کردن به وسیله تنگ

نحوه متصل کردن چوبها در کنار هم

(تصاویر موجود نیست)

چوبهای یک تکه را بدان لحاظ نمی توان در ساخت وسایل چوبی بکار برد. اتصالات از قدیم ایام توسط صنعت گران و طراحان چوبی طراحی و بدست اجرا سپرده شده است و گذشت زمان اتصالات تکامل یافته واز انواع ساده و به انواع پیچیده و مستحکم تبدیل گشته وامروزه علاوه بر اتصالات که در گذشته بر روی چوب زده می شد از اتصالات فلزی نیز استفاده می شود.

خرپاها از مفيد ترين فرم ساختماني هستند كه در انواع ساختمانها وماشينها به كار مي رود از لحاظ ساختمانهاي خرپايي،در مقابل نيروهاي واردآمده مقاومت بسياري دارند واز لحاظ اقتصادي نيز ساختن آنها مقرون به صرفه است .اتصال ميله هاي خرپاها به يكديگر چنانچه فلزي باشند ،به وسيله ميخ وپيچ انجام مي گيرد .وچنانچه خرپاي چوبي باشد،اتصالات آنها به سقفهاي با دهانه هاي زياد ونيز پله ها به كار مي برند سنگين ،مثل جرثقيلها،نيز از خرپا استفاده ميکنند. . نظر وزن سبك

منبع: مجله کشاورزی آنلاین . نویسنده:مصطفی شادپور - صنایع چوب و کاغذ |

توانایی وخصوصیات ماشین خط زن

1- توانایی برشکاری انواع صفحه های ساده و روکشدار بدون لب پریدگی

2- دارای ریل برش ( سیستم حرکت ریل ساچمه ای )

3- دارای اره خط زن با موتور جداگانه

4- دارای اندازه خوان زاویه تیغه اره

5- دارای کامپ و قطعه چوب گیر

6- هدسی متر نما بر روی متر گونیا

7- دارای مکنده

1- توانایی برشکاری انواع صفحه های ساده و روکشدار بدون لب پریده گی

یکی از موارد مهم در کیفیت محصولات صفحه ای تمیزی و بدون لب بریده گی بدن صفحه ها است که این امر توسط اره خط زن مرتفع شده است . از خط زن قبل از اینکه اره دور کن صفحه را مورد برش قرار دهد صفحه را مورد برش قرار دهد صفحه را از زیر از محلی که قبلاً تنظیم کرده ایم می برد.

نکته : اینکه اره خط زن حتماً باید مماس با اره دور کن تنظیم شده باشد و در یک راستا قرار گیرند.

2- دارای ریل برش ( سیستم حرکت ریل ساچمه ای )

ریل برش مقدار زیادی از مشکلات حین برش را تخفیف داده و به کاربر امکان می دهد که با کارگر کمتری فعالیت کند و همچنین در سرعت کار بسیار موثر بوده زمان انجام برش را پائین می آورد و سطح برش از صافی و یکنواختی قابل قبول برخوردار خواهد بود.

سیستم حرکت ریل ساچمه ای بوده بسیار روان است و دارای دقت زیاد و بدون لرزش است جنس ریل از آلومینیوم آلیاژی بوده و دارای مقاومت نسبتاً بالائی در مقابل خمش و پیچیدگی است. قبل از این از ریل های چدنی استفاده می شد که به علت وزن زیاد و دقت کم و روان نبودن به علت اینکه گر سیکاری مداوم مواد زائد را جذب کرده و کارائی چندانی نداشته و منسوخ شده است . ریل دارای قابلیت قفل شدن در هر نقطه را دارد . دارای قطعه چوب گیری باشد. طول ریل تا cm4200 را جوابگو است ولی اکثراً 3200 می باشند ریل دارای گونیا و عدسی متر نما است .

3- دارای اره خط زن با موتور جداگانه

اره خط زن قبل از اره دور کن تعبیه شده است.

خط زن دارای موتور جداگانه با دور 6500 دو در دقیقه می باشد. قابلیت زاویه فوری از تا را دارد که توسط زاویه خوان دیجیتالی نمایش داده می شود. قطر اره خط زن mm 150 می باشد . که از اره گرد استفاده می شود.

4- دارای اندازه خوان زاویه تیغه

برای برشکاری با زوایای مختلف اهرمی وجود دارد که با چرخاندن این اهرم زوایای دلخواه روی اندازه نمودن نمایش داده می شود این اهرم اره برش اره خط زن را هم زمان تحت زاویه قرار می دهد.

5- دارای کامپ وقطعه چوب گیر

قطعه چوب گیر که دارای دو اهرم می باشد روی ریل نصب شده و در مواقعی که قطعه مورد برش بزرگ بوده و قابلیت کنترل کمی دارد از قطعه چوب گیر استفاده می شود.

عدسی متر نما بر روی متر گونیا

این ماشین از دو گونیا بهره مند است یک گونیا که روی صفحه ماشین طراحی شده و در آن متری بعبیه شده است که امکان برش با پهنای mm1200 را به ما می دهد که برای بهتر رویت شدن ملر عدسی متر نمائی بر روی متر گونیا نسب کرده اند.

گونیا دوم که روی ریل نسبتا شده است . توانائی برش و طول متر ، 4600 میلی متر را اداره می باشد.

مکنده

مکنده ، تشکل شده از یک الکترو موتور مکش و مخزن خاک اره را در خود می ریزد و از جنس بر زنت است .

خاک اره مستقیم از کنار اره توسط لوله هایی مکیده شده. در مخزن جمع آوری می شوند.

خصوصیات دستگاه مكنده:

حجم مکش - قدرت موتور HP

سرعت موتور vpm2800

قطر کیسه mm450 قدرت موتور (HP)

ولتاژ V 400-23

حجم کیسه Liter100

وزن 48 کیلوگرم

ابعاد دستگاه و خصوصیات آن :

ابعاد دستگاه 900×3150×3050

وزن دستگاه 1000 کیلوگرم است .

قدرت موتور اره اصلی mm350

دارای دو الکترو و موتور

قطر اره خط زن mm150

در محور برش 4500 – 6500 دور در دقیقه

برای استفاده از این ماشین باید فضای نسبتاً زیادی را اختصاص داد که با وجود کارگاه های خود گردان کوچک در ایران کاربران با مشکل فضای لازم مواجه اند

منبع: مجله کشاورزی آنلاین . نویسنده:مصطفی شادپور - صنایع چوب و کاغذ |

الکل شناسی

بسمه تعالی

الکل شناسی

1- الكل و انواع آن

از نظر علم شيمى هر ماده‏اى كه در فرمول شيميايى آن عامل‏هيدروكسيل(-OH) وجود داشته باشد، يك الكل محسوب مى‏شود.الكل از مشتقات هيدروكربن هاست كه در آن‏ها هرمولكول، تركيبى ازچند اتم هيدروژن و كربن مى‏باشد. نهايت، يك عامل (OH) جانشين‏يك اتم هيدروژن مى‏گردد. و بنابر تعداد عامل(OH) ، الكل‏ها را يك ياچند ظرفيت مى‏گويند.⁽¹⁾الكل انواع زيادى دارد كه ذيلا به برخى ازآن‏ها اشاره مى‏كنيم:

الف) الكل متيليك

ساده‏ترين الكل‏ها، الكل متيليك⁽²⁾است كه مبناى الكل‏هاى يك‏ظرفيتى مى‏باشد. الكل متيليك از تقطير چوب به دست مى‏آيد و ازاين رو به آن عرق چوب نيز مى‏گويند. اين ماده مايعى است‏بى رنگ‏كه در 66 درجه سانتى گراد مى‏جوشد، با شعله كمى آبى رنگ‏مى‏سوزد و چون با آب مخلوط گردد، تقليل حجم يافته و توليدحرارت مى‏كند.

الكل متيليك، در صنايع رنگ‏سازى كاربرد دارد. به علاوه سمى‏است قوى كه با شرب 8 تا 10 گرم آن اختلالات هاضمه و اغلب‏كورى دست داده و تلف مى‏كند.⁽³⁾.

پس از الكل متيليك يا متانول بقيه الكل‏هاى يك ظرفيتى يا يك‏عاملى را به الكل‏هاى نوع اول، دوم و سوم طبقه‏بندى مى‏كنند.⁽⁴⁾اتانول كه موضوع بحث ماست، در زمره الكل‏هاى نوع اول است.هم چنين الكل‏هاى دو ظرفيتى و سه ظرفيتى و ... نيز وجود دارد كه‏مى‏توان از ضديخ به عنوان الكل دو ظرفيتى (يا الكل دو عاملى‏اشباع) و گليسيرين به عنوان الكل سه ظرفيتى (يا الكل سه عاملى‏اشباع) نام برد.⁽⁵⁾.

ب) الكل اتيليك

اگر واژه الكل بدون هيچ پسوند يا پيشوندى به كار رود، مقصود الكل‏اتيليك يا اتانول⁽⁶⁾است كه معروف‏ترين انواع الكل مى‏باشد. در آينده‏خواهيم ديد كه الكل اتيليك در صنايع گوناگون و در زندگى روز مره‏مردم، كاربرد زيادى دارد.

چنان كه در مقدمه اشاره شد، موضوع بحث ما در اين نوشتارمنحصرا الكل اتيليك يا اتانول است. و هر كجا در اين رساله، واژه‏الكل را بدون افزودن كلمه ديگر به كار بريم مقصودمان همين نوع‏الكل مى‏باشد.

اتانول به طور طبيعى و به مقدار بسيار كم در نان (5/0 درصد)،مغزانسان و گياهان وجود دارد. علاوه بر مخمر⁽⁷⁾و بعضى باكترى‏ها،بدن انسان نيز مقدار چشمگيرى الكل توليد مى‏كند. در اكثر موارد،تمام اين توليد، مربوط به ميكروب‏هاى موجود در روده انسان‏مى‏باشد. براى آشنايى بيش تر با اين ماده، به تبيين اوصاف الكل وآثار ظاهرى الكل برجسم و روان آدمى مى‏پردازيم.

2 - ويژگى‏هاى الكل و آثار آن

الكل اتيليك در 3/78 درجه سانتى گراد به جوش مى‏آيد و در114-درجه ذوب مى‏شود. الكل مطلق، آب گونه‏اى است‏بى‏رنگ وزود آتش‏گير، با بويى ويژه، در برودت زياد ابتدا قوام آمده و سپس‏مانند شيشه منجمد مى‏گردد.⁽⁸⁾.

الكل برخلاف پندار بعضى، اثر تحريكى بر اعضاى بدن ندارد،بلكه اثر آن تخدير يعنى تضعيف فعاليت‏هاى بدن و كاستن از دقت درانجام رفتارهاى گوناگون است. در كتاب‏هاى علمى نيز، الكل را دررديف تخدير كننده‏ها هم چون اتر و غيره مى‏آورند. يكى ازدانشمندان در اين زمينه مى‏گويد: «اين واقعيت كه افراد تحت تاثيرالكل، خجالتشان از بين مى‏رود و زياد حرف مى‏زنند، به علت اثرتحريكى الكل بر مغز نيست، بلكه به دليل از بين رفتن كنترلى است كه‏مراكز عالى مغز در ميانه‏روى و اعتدال شخص از خود انجام‏مى‏دهند.»⁽⁹⁾.

به هر حال، تمامى مشروبات الكلى، حاوى مقدارى الكل‏مى‏باشند و هرگونه آثار تخديرى كه از مشروبات الكلى بروز مى‏كندمربوط به وجود اين ماده در آن هاست. ميزان اين تخدير كه ما از آن به‏«مستى‏» تعبير مى‏كنيم بستگى به درصد الكل موجود در اين گونه‏مشروبات دارد. چنان چه شخص مقدارى الكل بنوشد، قريب 15 آن‏فورا به وسيله جدار معده داخل در خون و بقيه در امعاء واردمى‏گردد. مقدارى هم ممكن است‏به وسيله ريتين يا با ادرار خارج‏شود. ولى قسمت اعظم آن در هر حال در بدن مى‏ماند و در آن جامتدرجا اكسيد شده و احتياجى به هضم و گوارش ندارد.⁽¹⁰⁾.

كبد انسان قادر است در هر ساعت، 8 گرم الكل را اكسيد كند.مقادير زيادتر در جريان خون ظاهر شده ولى غلظت كم تر از 05/0%علامتى در شخص به وجود نمى‏آورد. از غلظت 05/0% به بالاست‏كه علائمى نظير كاهش توازن اعمال فيزيكى و اختلال در ديد پيش‏خواهد آمد.

غلظت‏بالاتر از 25/0% علائم مشخصى به وجود مى‏آورد. و اگرغلظت‏به 1% در خون برسد، اختلال تنفسى و قلبى و نهايتا مرگ‏ايجاد مى‏شود هر چند مقدار كشنده آن برحسب افراد فرق مى‏كند.

پيتركوپر نيز در اين زمينه چنين مى‏نويسد: «الكل از تمام راه‏هاجذب بدن مى‏شود ولى جذب آن از راه دهان و معده بسيار كم است.روده كوچك 80% يا بيش تر مقدار خورده شده را جذب مى‏كند.كم تر از 10% بى‏تغيير از راه ادرار و تنفس دفع مى‏شود. الكل دربافت‏ها به سرعت منتشر شده و در حدود 8 گرم در ساعت اكسيد وبه گاز كربنيك و آب تبديل مى‏شود.⁽¹¹⁾بدين ترتيب مهم‏ترين اثر الكل،تضعيف دستگاه اعصاب مركزى است. الكل در نتيجه تاثير برروى‏اعصاب، واكنش در رگ‏ها ايجاد نموده و خون را به سطح بدن جريان‏مى‏دهد و از اين طريق، پوست را قرمز مى‏كند و ابتداءا در بدن ايجادحرارت مى‏نمايد. اما اين اثر ديرى نمى‏پايد، چرا كه پس از مدت‏كوتاهى، بدن حرارت خود را تا دو برابر از دست مى‏دهد.

شخصى كه الكل مى‏نوشد ابتدا فعاليت او بيش از حد معمول‏مى‏شود و به ترتيبى كه ذكر شد، درجه حرارت بدن بالا رفته و تنفس‏شديد مى‏شود. آن گاه مركز تكلم در مغز تحت تاثير الكل قرار گرفته وشخص پرچانگى مى‏كند. سپس مركز سمعى مغز متاثر شده و شخص‏صداهاى بى‏خود مى‏شنود. بعد مركز بينايى مغز دچار اختلال گشته وشخص تصاوير موهوم مى‏بيند. و بالاخره مركز حفظ تعادل تحت‏تاثير الكل قرار گرفته و كسى كه مشروب الكلى نوشيده، توازن اعمال‏فيزيكى خود را از دست مى‏دهد.⁽¹²⁾.

بدين ترتيب با نوشيدن الكل، خويشتن‏دارى شخص كه به عنوان‏منشا حجب و حيا در انسان پايه‏گذارى شده است، تقريبا از بين رفته‏و باعث‏بروز اعمال ناهنجار مى‏شود.

از ديدگاه متخصصين اعصاب و روان، الكل، عالى‏ترين اعمال‏توقفى را فلج مى‏كند و انسان را به سيرت و منش عارى از ملكات‏اخلاقى و برى از دانش و بينش سوق مى‏دهد. استعمال الكل موجب‏دگرگونى در شخصيت انسان مى‏شود و انسان با شرم و حيا راافسارگسيخته و بى‏بندوبار مى‏نمايد.

عوارض مصرف الكل، غالبا منشا ارتكاب اعمال شنيع و ارتكاب‏جرايم مى‏گردد. طبق مطالعاتى كه مؤسسات جرم‏شناسى به عمل‏آورده‏اند، اغلب جنايات جنسى و در حدود 70% جرايم ضرب وجرح و 80% قتل‏ها، خود آزارى و ديگر آزارى‏ها در اثر استعمال‏نوشابه‏هاى الكلى واقع مى‏شوند. ازدياد تصادفات وسايط نقليه دركشورهايى كه مجاز به نوشيدن الكل هستند براثر مستى رانندگان‏مزاحم است و روى همين اصل، استعمال مشروبات الكلى را اغلب‏قوانين ممنوع دانسته يا محدود نموده‏اند.⁽¹³⁾.

در كشورهاى سويس و فرانسه اگر ميزان الكل در خون بيش از 5/0سانتى‏گرم در ليتر خون باشد، شخص مجاز به رانندگى نيست و تكراركننده اين جرايم از حق رانندگى براى شش ماه محروم مى‏شود. دردانمارك اين مقدار يك سانتى‏گرم و در انگلستان 8/0 مى‏باشد.⁽¹⁴⁾.

اثرات سوء نوشيدن الكل منحصر در آن چه گفتيم نيست. الكل نه‏تنها اعتدال روانى و تنظيم حركات و فعاليت‏هاى انسان را مختل‏مى‏سازد بلكه آثار مخرب ديگرى بر دستگاه‏هاى مختلف بدن‏مى‏گذارد; به عنوان نمونه، مصرف الكل، باعث‏سوءهاضمه واختلال دستگاه گوارش و كبد مى‏شود، زيرا به علت جاذب الرطوبه‏بودن آن، آلبومين‏هاى سلول‏هاى كبد و معده را منعقد مى‏كند. درنتيجه معده اسيدكلريدريك پس نمى‏دهد و سلول‏هاى كبد حالت‏مومى شكل (تشمع كبدى) به خود مى‏گيرند.⁽¹⁵⁾.

اين است كه اسلام با نوشيدن هر نوع مشروبات الكلى، خريد وفروش و هر نوع بهره‏بردارى از آن‏ها به شدت برخورد كرده است.خمر در آيات قرآنى، پليدى و رفتار شيطانى تلقى گرديده، نوشيدن‏آن، گناه كبيره قلمداد و هم چون قمار بازى موجب برانگيختن بذرعداوت و دشمنى دانسته شده است.⁽¹⁶⁾.

براساس روايات اسلامى، كسى كه خمر مى‏نوشد، تا چهل روز،نماز او پذيرفته نمى‏شود. بلكه در تمامى اديان الهى، هنگامى كه كامل‏گشته‏اند، تحريم خمر جزء برنامه‏هاى قطعى آن‏ها بوده است.⁽¹⁷⁾نوشنده خمر در روز قيامت‏با صورت سياه و زبان بيرون آمده درحالى كه آب دهان او بر سينه‏اش مى‏ريزد و فرياد العطش برمى‏آورد، محشور مى‏گردد. كسى كه جرعه‏اى شراب بنوشد، روح ايمان از وى‏گرفته مى‏شود و روح ناپاك و پست جايگزين آن مى‏گردد.⁽¹⁸⁾.

متاسفانه هم اكنون در كشورهاى لائيك و عمدتا در كشورهاى‏غربى مقادير زيادى الكل به صورت مشروبات الكلى مصرف‏مى‏شود. تنها در سال 1955 در فرانسه مطابق گزارش رسمى وزارت‏دارايى اين كشور، تعداد 455054 مشروب فروشى داير بود; يعنى‏براى هر 86 نفر يك باب مشروب فروشى وجود داشته است.

اين در حالى است كه مصرف الكل سال به سال به طور مرتب دراين كشورها افزايش يافته است. هم اكنون دانشمندان كتاب‏هاى‏متعددى درباره الكلى‏سم و مسائل كيفرى و ناهنجارى‏هاى‏اجتماعى‏نوشته‏اند. پروفسور سيگار در كتاب خود تحت عنوان‏«الكلى‏سم از گذرگاه اجتماعى‏» الكلى‏سم را يكى از مهم‏ترين علل‏شكست فرانسه در جنگ دانسته و آكادمى علوم فرانسه، قطع نامه‏اى‏به همين مضمون در محكوميت مصرف نوشابه‏هاى الكلى صادرنموده است.

از لحاظ علم ژنيتك نيز، اكثر فرزندان افراد الكلى، مبتلا به‏روان‏پريشانى‏هاى شديد مى‏گردند و به همان جهت، عقب‏ماندگى‏هاى مختلف شعورى در آنان ايجاد مى‏شود.⁽¹⁹⁾.

3- كاربرد الكل

از الكل، به عنوان پرمصرف‏ترين ماده شيميايى در فرايند ساخت وسنتز، جدا سازى و توليد مى‏توان نام برد.

در صنعت، الكل را جهت تهيه لاك، ورنى و رنگ‏هاى انيلين ودواجات به كار مى‏گيرند. الكل در آزمايشگاه‏ها به عنوان سوخت‏كاربرد دارد. ولى استفاده از آن به اين منظور، به صرفه نيست.

الكلى كه در صنعت‏به كار گرفته مى‏شود، از لحاظ ماهيت، هيچ‏تفاوتى با الكل طبى ندارد و هر دو همان الكل اتيليك يا اتانول‏مى‏باشند. منتها به دلايلى نظير گرفتن ماليات از نوشابه‏هاى الكلى و ياجلوگيرى از سوءاستفاده از آن‏ها، كارخانجات توليد كننده الكل، موادسمى، بد بوكننده (هم چون متانول يا عرق چوب) و مواد رنگين‏كننده (هم چون پريدين) به آن مى‏افزايند.⁽²⁰⁾.

الكل بهترين حلال آلى است و لذا در آزمايشگاه‏ها و صنايع داروسازى كاربرد بسيار زيادى دارد. در مواردى نيز الكل جهت محافظت‏از رشد ميكروبى در فرآورده‏هاى دارويى، ساخت روكش قرص‏ها، وضدعفونى كننده وست‏به كار مى‏رود.⁽²¹⁾.

در پزشكى نيز الكل جهت ضدعفونى كردن ابزارهاى طبى و غيره‏به كار گرفته مى‏شود. به علاوه قطعات تشريحى را به خوبى مى‏توان‏در الكل از گنديدن و عفونت محافظت نمود. هم چنين الكل درساختن ادكلن‏ها و لوازم آرايشى نيز كاربرد فراوان دارد.

4 - روش‏هاى تهيه الكل

الكل اتيليك يا اتانول اولين تركيب آلى است كه انسان تهيه نموده است، چرا كه قدمت صنعت الكل تقريبا به اندازه قدمت‏صنعت‏نان است.

الكل مورد بحث از راه‏هاى گوناگونى تهيه مى‏شود كه مى‏توان‏آن‏ها را به دو روش كلى تقسيم نمود: روش طبيعى(تخمير) و روش‏صنعتى. ذيلا اين روش‏ها را مورد مطالعه قرار مى‏دهيم:

الف - روش تخمير يا فرمانتاسيون⁽²²⁾

در حقيقت پديده تخمير چيزى جز تجزيه قند نيست. نهايت قند به‏صورت‏هاى گوناگون در طبيعت‏يافت مى‏شود:انگور،كشمش،خرما،جو،برنج، سيب‏زمينى، ذرت و مانند اين ها به ميزان زيادى قند در بردارند ولذا اين‏گونه مواد مى‏تواند منابع اوليه جهت تهيه مايع الكلى باشد.

قارچ يا مخمرها موجوداتى هستند كه قادرند به طريق بى‏هوازى‏رشد نمايند; يعنى در محيط واجد اكسيژن فراوان، مخمرها موادقندى را با تنفس هوازى به گاز كربنيك و آب تجزيه مى‏كنند. و درغياب اكسيژن، مواد قندى را تخمير و گاز كربنيك و اتانول يا الكل‏اتيل توليد مى‏كنند.

هم اكنون ثابت‏شده كه تخمير در واقع توسط يك آنزيم به نام‏«زيماز» كه توسط سلول‏هاى قارچ توليد شده عملى مى‏گردد. اين‏آنزيم‏ها يك نوع كاتاليزر آلى هستند كه باعث اجراى عمل و سرعت‏آن شده ولى خود دخالت مستقيم نمى‏كنند.⁽²³⁾.

نتيجه فرايند تخمير، مايعى است كه عمدتا محتوى آب و الكل‏است كه آن را خمر مى‏ناميم. ولى مواد ديگرى چون گليسيرين واسيدسوكسينيك نيز به مقدار كم در آن يافت مى‏شود. در كنار اين هاماده‏اى هم به نام روغن فوزل در نتيجه تخمير به دست مى‏آيد.⁽²⁴⁾.

به هر حال مايع به دست آمده درجه الكلى بسيار پايينى در حدتقريبى 18 درصد دارد. براى اين كه غلظت الكل در اين مايع را كه ازآن به درجه الكلى تعبير مى‏كنند، افزايش دهند، از فرايند تقطير مجزا⁽²⁵⁾استفاده مى‏كنند. اساس اين عمل، تفاوت دماى جوش الكل و آب‏است. الكل تقريبا در 78 درجه سانتى‏گراد مى‏جوشد. در حالى كه آب‏براى جوشيدن بايد به دماى صد درجه برسد. از اين تفاوت نقطه‏جوش استفاده كرده مايع الكلى را كه همان خمر است در ديگ‏هايى‏ريخته و حرارت مى‏دهند. الكل كه نقطه جوش پايين‏ترى داردسريع‏تر بخار مى‏شود. بخار به دست آمده را از لوله‏اى كه اطراف آن راهواى سرد پوشانده عبور مى‏دهند و به حالت مايع در مى‏آورند.

هر چه اين عمل را - كه «ركتيفيكاسيون‏» ناميده مى‏شود - بيش ترتكرار كنند، الكل درجه خلوص بيش ترى پيدا مى‏كند به طورى كه‏بيش تر الكل‏هاى كاربردى در صنايع مختلف داراى درجه خلوص‏96 مى‏باشند. در حالى كه مشروبات الكلى درجه الكلى بسيارپايين‏ترى دارند;مثلا آب‏جو 4 الى 6 درصد، شراب 16 تا 20 درصد وعرق يا ويسكى تا 40 درصد در بردارنده ماده سكرآورالكل مى‏باشند.

ب - روش صنعتى

مواد اوليه جهت تهيه الكل به روش صنعتى، از منابع طبيعى نظيرنفت، گاز طبيعى، ذغال سنگ و توده‏هاى زيستى به دست مى‏آيد. اين‏مواد طى فرايندهاى گوناگون و احيانا پيچيده به الكل تبديل‏مى‏شوند.⁽²⁶⁾در اين فرايندها ماده‏اى به نام استيلن(CH CH) درمجاورت جيوه با آب تركيب شده و ماده ديگرى به نام استالدئيد يااتانال به دست مى‏آيد سپس ماده مزبور را با هيدروژن تركيب و اتانول‏يا الكل اتيل به دست مى‏آورند.

هم چنين ماده ديگرى به نام اتيلن(CH2 CH2) را در مجاورت‏اسيدسولفوريك با آب تركيب و از آن الكل اتيل تهيه مى‏كنند. هر دوماده مزبور (اتيلن و استيلن) از فراورده‏هاى نفتى مى‏باشد. هم اكنون‏روش تخمير در تهيه الكل كم تر مقرون به صرفه است و بيش تر الكل‏مورد نياز صنايع به طريق شيميايى و به كمك صنايع نفت توليدمى‏گردد. ولى با اتمام ذخاير نفتى مسلما اهميت تخمير در ساخت‏الكل به مراتب بيش تر خواهد بود.

پى‏نوشتها:

1) دكتر ابوالحسن شيخ، شيمى‏آلى(ارگانيك)، ج 1 ، ص 114.

2) نام ديگر آن متانول است‏با فرمول(CH3OH) يعنى يك اتم كربن، سه اتم هيدروژن‏و يك عامل هيدروكسيل.

3) دكتر ابوالحسن شيخ، همان، ص 124-125.

4) الكل نوع اول مانند اتانول كه در آينده از آن مفصل‏بحث‏خواهيم كرد، و الكل نوع‏دوم مانند 2 - پروپانل يا ايزوپروپيل الكل، و الكل نوع سوم مثل: 2 - متيل - 2 -پروپانل يا ترسيوبوتيل الكل.

5) براى مطالعه بيش تر در زمينه انواع الكل‏هاى و ساختمان شيميايى آن‏ها ر. ك: دكترابوالحسن شيخ، همان، ص 120 و ص 136.

6)Ethanol با فرمول شيميايى(C2H5OH) يعنى دو اتم كربن، پنج هيدروژن و يك‏عامل هيدروكسيل.

7) در مبحث آتى و به هنگام بحث از روش تخمير در تهيه الكل با اين لفظ آشنا خواهيم‏شد.

8) دكتر ابوالحسن شيخ، شيمى آلى ، ج 1 ، ص 131.

9) جى. اچ. برن، مبانى فارماكولوژى، ترجمه دكتر مرتضى فرخ سير و دكتر محمودبهزاد، ص 65.

10) دكتر ابوالحسن شيخ، شيمى آلى ، ج 1 ، ص 133.

11) پيتركوپر، مسموميت‏به وسيله داروهاى شيميايى، ترجمه دكتر مرتضى فرخ سيرودكتر محمد خوئى، ص 162.

12) دكتر ابوالحسن شيخ، شيمى آلى، ج 1 ، ص 133; دكتر اردوبادى، بررسى‏فرآورده‏هاى الكل از نظر فقه اسلامى، ص 33.

13) دكتر سعيد حكمت، روانپزشكى كيفرى، ص 142.

14) مقدار مزبور از طريق بوى دهان با وسايل خاصى قابل تشخيص است.

15) دكتر اردوبادى، بررسى فرآورده‏هاى الكل از نظر فقه اسلامى، ص 74.

16) بقره(2) آيه 219; مائده(5) آيه‏هاى 90-91.

17) تحريم خمرو مذمت آن در جاهاى مختلف تورات و انجيل آمده است. به عنوان‏نمونه در تورات، سفرلاويان، باب دهم چنين آمده‏است: «و خداوند هارون را خطاب‏كرده گفت: تو و پسرانت‏با تو چون به خيمه اجتماع داخل شويد، شراب و مسكرى‏ننوشيد مبادا بميريد. اين است فريضه ابدى در نسل‏هاى شما.».

در انجيل نيز در رساله اول پطرس رسول، باب چهارم، مى گسارى در كنار بت‏پرستى‏و فسق و فجور تحريم شده است.

در متون اسلامى نيز چنين آمده است: «ما بعث الله نبيا قط الا و قد علم الله انه اذااكمل له دينه كان فيه تحريم الخمر، و لم تزل الخمر حراما».

(وسائل ، ج 17، ص 237).

18) وسائل الشيعه، ج 17، ابواب اشربه محرمه، باب 1، حديث 5، و باب 9 ، احاديث 1و 2 و 4 و 25; به روايات باب 11 و 12 نيز مراجعه شود.

19) دكتر سعيد حكمت، روانپزشكى كيفرى، ص 144; ديويدايبراهمس، روانشناسى‏كيفرى، ترجمه دكتر پرويزصانعى، ص 196 و 275.

20) اين عمل در اصطلاح علمى، تقليب ماهيت‏ياdenaturation ناميده مى‏شود. تقطير وتخليص الكل تقليبى بسيار مشكل مى‏باشد.(دكتر ابوالحسن شيخ ، شيمى آلى، ج‏1،ص 134).

21) بحث تفصيلى از ميزان تركيب الكل در فرآورده‏هايى دارويى را به هنگام بحث فقهى‏از طهارت و حليت اين گونه فرآورده‏ها مطالعه خواهيم كرد.

22)Fermentation به معناى جوشش يا غليان از واژه لاتينFermentatio گرفته شده‏است. به طور كلى توليد انرژى در موجود زنده به سه طريق صورت مى‏گيرد: تخمير،تنفس و فتوسنتز. ساده‏ترين راه توليد انرژى، تخمير مى‏باشد. از نظر صنعتى مخمرSaccharomyces Cervisiae بيش ترين اهميت را داراست و در تهيه الكل و هم چنين‏نان به خدمت گرفته مى‏شود. براى مطالعه بيش تر در اين زمينه ر. ك:

Encyclopedia Of Chemical Technology ق kirk - Othmer ق P: 352

23) دكتر ابوالحسن شيخ، شيمى آلى، ج 1 ، ص 127; پديده تخمير به صورت فرمول‏شيميايى زير نشان داده مى‏شود:

2C2 H5 OH+2CO2 توسط مخمر زيماز C6 H12 O6 .

24) روغن فوزل كه به مقدار زياد در نتيجه فرايند تخمير به دست مى‏آيد، نتيجه تخميرالكلى نيست‏بلكه از مواد سفيده قارچ‏ها به وجود مى‏آيد.

25) Rectification

، فرايند اكسو(oxo) و هيدراسيون است كه‏تبيين آن‏ها خارج از اين نوشتار بوده و در رشته شيمى آلى مورد مطالعه قرار مى‏گيرد.

منبع: مجله کشاورزی آنلاین . نویسنده:مصطفی شادپور - صنایع چوب و کاغذ |

×چسبهای مصرفی در صنایع چوب و شیمی چسب

دید کلی

ساخت و مصرف چسب از گذشته رایج بوده است. در قدیم ، از موادی چون قیر و صمغ درختان به عنوان چسب استفاده می‌کردند. در تمام قرون گذشته و همچنین قرن نوزدهم چسب‌ها منشاء حیوانی و یا گیاهی داشته‌اند. چسب‌های حیوانی بطور عمده بر مبنای کلوژن مامالیام Mammaliamبودند که پروتئین اصلی پوست ، استخوان و رگ و پی است و چسب‌های گیاهی از نشاسته و دکسترین دانه‌های گندم ، سیب زمینی و برنج تهیه می‌شدند.

چسبانده و بهم پیوسته شوند، بلکه در ایجاد چسبندگی برای موادی از قبیل جوهر تحریر ، رنگها و سایر سطوح پوششی ، وسایل بتونه کاری و وجوه میانی در مواد ترکیبی از قبیل فولاد یا بافت پارچه ، در تایرهای لاستیکی و شیشه‌ یا الیاف در پلاستیک‌ها ضروری هستند.

اجزای تشکیل دهنده چسب‌ها

مواد پلیمری

چسب‌ها ، همگی حاوی پلیمر هستند یا پلیمرها در حین سخت شدن چسب‌ها بوسیله واکنش شیمیایی پلیمر شدن افزایشی یا پلیمر شدن تراکمی حاصل می‌شوند. پلیمرها به چسب‌ها قدرت چسبندگی می‌دهند. می‌توان آنها را به صورت رشته‌هایی از واحدهای شیمیایی همانند که بوسیله پیوند کووالانسی به هم متصل شده‌اند، در نظر گرفت.

پلیمرها در دماهای بالا روان می‌گردند و در حلال‌های مناسب حل می‌گردند. خاصیت روان شدن آنها در چسب‌های حرارتی و خاصیت حل شوندگی آنها در چسب‌های بر پایه حلال ، یک امر اساسی می‌باشد. پلیمرهای شبکه‌ای در صورت گرم شدن جریان نمی‌یابند، ممکن است در حلال‌ها متورم گردند، ولی حل نمی‌شوند. تمامی چسب‌های ساختمانی ، شبکه‌ای هستند، زیرا این مورد خزش (تغییر شکل تحت بار ثابت) از بین می‌برد.

افزودنیهای دیگر

بسیاری از چسب‌ها ، علاوه بر مواد پلیمری دارای افزودنیهایی هستند از قبیل:

· مواد پایدار کننده در برابر تخریب توسط اکسیژن و UV.

· مواد نرم کننده که قابلیت انعظاف را افزایش می‌دهد و دمای تبدیل شیشه‌ای (T_g ) را کاهش می‌دهد.

· مواد پر کننده معدنی که میزان انقباض در سخت شدن را کاهش می‌دهد و خواص روان شدن را قبل از سخت شدن تغییر می‌دهد و خواص مکانیکی نهایی را بهبود می‌بخشد.

· مواد تغلیظ کننده.

· معرف های جفت کننده سیلانی.

تئوریهای چسبندگی

درباره چسبندگی شش تئوری وجود دارد که عبارتند از:

تئوری جذب فیزیکی

جذب فیزیکی شامل نیروهای وان‌دروالسی در بین سطوح می‌باشد که در بر گیرنده جاذبه‌های بین دو قطبی‌های دائم و دو قطبی القایی و نیروهای لاندن می‌باشد.

تئوری جذب شیمیایی

تئوری پیوند شیمیایی در مورد چسبندگی ، بر اساس تشکیل پیوندهای کووالانسی ، یونی و هیدروژنی بین سطح می‌باشد. مدارکی مبنی بر اینکه پیوندهای کووالانسی با عوامل جفت کنندگی سیلانی تشکیل می‌شود، وجود دارد و ممکن است که چسب‌ها شامل گروههای هیدروکسی یا آمین باشند که با اتم‌های هیدروژن فعال از قبیل گروههای هیدروکسیل ، اگر چوب یا کاغذ اجزا مورد عمل باشند، پیوند هیدروژنی ایجاد می‌کنند.

تئوری نفوذ

تئوری نفوذ این دیدگاه را مطرح می‌کند که پلیمرها هنگام تماس ممکن است در همدیگر نفوذ کنند. بنابراین مرز درونی سرانجام برداشته می‌شود و نفوذ پلیمرها در صورتی اتفاق می‌افتد که زنجیرهای متحرک و سازگار باشند. به عبارت دیگر ، دما باید از دمای تبدیل شیشه‌ای بالاتر رود.

آماده سازی سطح برای چسبندگی

آماده سازی نامناسب یا نادرست سطح ، احتمالا دلیل عمده شکسته شدن اتصالات چسبی می‌باشد. آماده‌ سازی سطح یک جسم با روش‌های زیر انجام می‌گیرد: روش های سائیدگی ، استفاده از حلال‌ها ، تخلیه شعله وکرونا ، حک کردن تفلون ، حک کردن فلزات ، آندی کردن فلزات ، استفاده از چند سازه ها.

انواع چسب‌ها

چسب‌هایی که توسط واکنش شیمیایی سخت می‌شوند

· چسب‌های تراکمی فرمالدئید برای چوب:
تعدادی از چسب‌های مورد استفاده برای چوب نتیجه تراکم فرمالدئید با فنول و رزوسینول (1و3 دی هیدروکسی بنزن) هستند. بقیه با اوره یا ملامین متراکم می‌شوند.

چسب چوب

چسب‌هایی که بدون واکنش شیمیایی سخت می‌شوند

این چسب‌ها شامل سه نوع زیر می‌باشند

· چسب‌هایی که در اثر حذف حلال سخت می‌شوند:

o چسب‌های تماسی: چسبهای تماسی احتمالا از معروف‌ترین چسب‌ها بر پایه حلال هستند. این‌ها محلول‌هایی از پلیمر در حلال آلی هستند که در دو سطح بکار می‌روند تا متصل شوند. ماده اصلی این چسب‌ها ، لاستیک پلی کلروپرن (پلی کروپرن ، پلی کلرو بوتادین) است و برای چسباندن روکش‌های تزئینی و پلاستیکهای محکم دیگر مثل ABS , DVC به چوپ و محصولات فلزی و چسبهای تماسی DIY برای تخت کفش بکار می‌روند.

o چسب‌های پمادی: چسب‌های بر پایه حلال مشهور که در ظروف پماد مانند به عموم فروخته می‌شوند، اغلب محلول‌هایی از لاستیک نیتریل (همی‌پلیمر یا بوتادین و آکریلونیتریل) در حلال‌های آلی هستند.

· چسب‌هایی که با از دست دادن آب سخت می‌شوند:

o محلول‌های آبی و خمیرها: نشاسته ، ذرت و غلات ، منابع عمده برای استفاده چسب هستند. موارد مصرف عمده برای چسباندن کاغذ ، مقوا و منسوجات می‌باشد. کاربردهای آن شامل صفحات موجدار ، پاکتهای کاغذی ، پنجرگیری تیوپ ، چسباندن کاغذ دیواری و چسب‌های تر شدنی مجدد با آب می‌باشد. چسب‌های تر شدنی توسط آب شامل پلی (وینیل الکل) (DVOH) که در تمبر‌های پُستی مورد استفاده قرار می‌گیرند و از لاتکس صمغهای طبیعی (مثلا صمغی و دکسترین) و پلی وینیل استات (DVN) همراه با مقدار زیادی DVOH پایدار کننده تولید می‌شوند. DVOH تنها پلیمرمعروفی است که از منومر خودش ساخته نمی‌شود.

o امولسیونهای آبی: اجزا ترکیبی برای پلیمریزه شدن امواسیونی عبارتند از: آب ، منومرها ، پایدار کننده ها و آغازگر. محصول پلیمر شدن امولسیونی ، شیرابه ای از ذرات پلیمر با پایدار کننده‌های جذب شده می‌باشد. معروف‌ترین مثال ،‌ چسب چوب DIY است که شیرابه آن ، شامل پلیمر پلی وینیل استات (DVA) است و به میزان زیادی در کارهای کارگاهی و در چسباندن اتصالات تاق و زبانه برای درها ، پنجره ها و مبلمان در کارخانه‌ها استفاده می‌شود و مثال دیگر در رنگهای امولسیونی بر پایه DVA هستند که برای پوشش سطح یا به عنوان چسب استفاده می‌شود.

· چسب‌هایی که به وسیله سرد کردن سخت می‌شوند:

o چسب‌های ذوبی: ماده اولیه چسب‌های ذوبی که از ابزار تفنگ شکلی خارج می‌شود، معمولا اتیلن وینیل استات (EVA) می‌باشد. کاربرد این چسب‌ها شامل استفاده در جعبه‌های مقوایی ، صفحه کتاب ، اتصالات حرارتی و نئوپان می‌باشد. از دیگر چسب‌های ذوبی می‌توان چسب‌های ذوبی پلی آمیدی ، پلی اورتان ، استرهای آلیفاتیک ، پلی استر اشاره کرد.

چسب‌های حساس به فشار

چسب‌های حساس به فشار ، دائما چسبناک باقی می‌مانند و به خاطر استفاده در نوار چسب‌ها و برچسب‌ها معروف هستند. این چسب‌ها بطور عمده بر پایه لاستیک طبیعی ، همی پلیمر دسته‌ای و تصادفی ، استیرن - بوتادین و آکریلیک هستند. PVC نرم شده و پلی اتیلن ، مواد نوار معمولی هستند. یک طرف نوار با یک آستری یا لایه زیری پوشیده شده است. به همین دلیل ، چسب دائما چسبناک می‌ماند و طرف دیگر ، دارای پوشش آزاد کننده ای است که وقتی که نوار باز می‌شود، با چسب جدا می‌گردد. مواد آزاد کننده که اغلب استفاده می‌شود، همی پلیمری از وینیل الکل و وینیل اکتادسیل کاربامات است که در اثر واکنش با DVOH با اکتادسیل ایزوسیانات ساخته می‌شود.

معایب و مزایای چسب‌ها

معایب

1. عموما چسب‌ها بوسیله آب یا بخار آب سست می‌شوند.

2. محدوده رهایی کار آنها کمتر از چسباننده‌های فلزی (مهره ها ،پیچ ها و بست‌های آهنی و غیره) است.

3. چسب‌ها توسط دمای تبدیل شیشه ای (Tg) و تخریب شیمیایی محدود شده‌اند.

مزایا

1. اتصال مواد غیر مشابه و لایه‌های نازک از مواد

2. گسترش بار بر روی یک ناحیه وسیع

3. زیبایی و حالت آئرودینامیک آنها بر روی سطوح خارجی اتصال

4. کاربرد آنها با استفاده از ماشین روبات می‌باشد.

آزمایش تهیه چسب اوره - فرمالدئید

تئوری آزمایش

بسیاری از واکنش‌های پلیمریزاسیون ، کاربردهای بسیار مهم و اساسی در صنعت دارند. یکی از پلیمرهای با کاربرد صنعتی ، چسب و بطور کلی انواع چسب‌هاست. فنوپلاست‌ها و آمینوپلاست‌ها که جزء پلاستیک‌ها بشمار می‌روند، می‌توانند بعنوان چسب بخاری بکار روند. رزین فنل - فرمالدئید (فنوپلاست) که از واکنش فنل با فرمالدئید در محیط اسیدی یا بازی و با ماکزیمم PH مساوی با 8,5 در صنعت تهیه می‌شود، می‌تواند بعنوان چسب بکار رود.

باید توجه داشت که برای استفاده از چسب بخاری ، انتهای مولکول باید گروه OH- داشته باشد. هرچه گروههای OH- آزاد (مربوط به گروه متیلول CH₂OH- ) بیشتر باشند، قدرت چسبندگی چسب افزایش می‌یابد. اما این چسب ، یعنی چسب فنل- فرمالدئید در بازار یافت نمی‌شود و کاربرد صنعتی زیادی ندارد. علت آن ، بوی بد فنل است.

اما رزین اوره- فرمالدئید که از واکنش فرمالدئید با اوره در محیط اسیدی یا بازی بدست می‌آید، بعنوان چسب بخاری کاربرد صنعتی بسیار وسیعی دارد. در تهیه این چسب نیز هرچه گروههای OH- آزاد بیشتر باشد، چسب قدرت بیشتری خواهد داشت.

وسایل مورد نیاز

· بالن 3 دهانه حاوی مبرد

· کپسول چینی

· اوره

· فرمالین

· محلول هیدروکسید سدیم10%

· اسید استیک یخی

روش آزمایش

داخل بالن 3 دهانه ، 22,5 گرم فرمالین (معادل 0,3 مول فرمالدئید) می‌ریزند، بر روی آن ، 9,0 گرم (0,15 مول) اوره اضافه می‌کنند و بمنظور تنظیم PH مخلوط در 7,5 - 8 ، به مقدار کافی هیدروکسیدسدیم 10% می‌افزایند. دو دهانه بالن را با چوب‌پنبه مسدود می‌کنند و مخلوط را ، 2 ساعت در حمام آبی در دمای 80 درجه سانتی‌گراد قرار می‌دهند. سپس دما را تا 60 درجه سانتی‌گراد پایین می‌آورند. چوب پنبه‌ها را در آورده و به جای یکی از دهانه‌های بالن ، لوله‌ای مویین و دیگری را به سیستم خلا متصل می کنند.

در فشار 120-100 میلی‌متر جیوه و دمای 70-60 درجه سانتی‌گراد ، آب موجود در سیستم را از محیط عمل دور می‌کنند. مخلوط بدست آمده را به کپسول چینی ریخته و بر روی آن 0,3 گرم اسید استیک یخی اضافه نموده و 2 ساعت در دمای 45-40 درجه سانتی‌گراد ، 2 ساعت در دمای 55 - 50 درجه سانتی‌گراد و 2 ساعت در دمای 100 درجه سانتی‌گراد گرم می‌کنند تا چسب بدست آمده تبدیل به رزین گردد.

نتیجه آزمایش

مشخص است که چسب اوره - فرمالدئید که تهیه کرده‌اید، کاربرد صنعتی بسیار گسترده‌ای بعنوان چسب بخاری دارد. همچنین این چسب در صنعت نئوپان سازی بعنوان پایه اصلی صنعت (برای بهم چسباندن ذرات و تکه های چوب و ضایعات چوبی) بشمار می‌رود. رزین اوره- فرمالدئید نیز در کارهای تحقیقاتی و آزمایشگاهی کاربرد دارد.

این واکنش پلیمریزاسیون ، یک واکنش چند تراکمی یا پلی کنداسیون است که از واکنش‌های رایج در صنعت و محصول ، یک پلاستیک است و پلیمر حاصل یک پلیمر یک بعدی است

آزمایش تهیه رزین ملامین - فرمالدئید

تهیه پلیمر ملامین

تئوری آزمایش

بسیاری از واکنش‌های پلیمریزاسیون ، به موادی منجر می‌شوند که در صنعت ، کاربردهای بسیار مهمی دارند. تهیه پلیمر ملامین- فرمالدئید به ماده‌ای منجر می‌شود که روزانه در منزل و بیرون ، بسیار با آن مواجهیم. واکنش پلیمریزاسیون ملامین- فرمالدئید ، یک واکنش پلیمریزاسیون تراکمی می‌باشد.

اگر در جریان واکنش پلیمریزاسیون ، به همراه پلیمر‌ ، مواد دیگری با اجرام مولکولی پایین تشکیل شوند و تغییر در ترکیب عنصری و ساختمانی پلیمر حاصل شود، پلیمریزاسیون از نوع مرحله‌ای یا تراکمی بوده و منومرهایی که به این ترتیب پلیمریزه می‌شوند، حاوی دو و یا چند گروه عاملی می‌باشند. ملامین یا 2 , 4 , 6 - تری آمینو - 1 , 3 , 5- تری آزید با فرمالدئید می‌تواند در محیط اسیدی یا بازی ، واکنش چند تراکمی انجام دهد و برحسب شرایط تنظیم واکنش ، پلیمر یک‌بعدی یا سه‌بعدی ایجاد کند.

وسایل مورد نیاز

· حمام آبی

· بالن 3 دهانه حاوی مبرد

· کپسول چینی

· ملامین

· فرمالین

· محلول هیدروکسیدسدیم 10%

· گلیسیرین

روش آزمایش

داخل بالن 3 دهانه ، 22,5 گرم فرمالین (معادل با 0,3 مول فرمالدئید) می‌ریزند. بر روی آن ، 12,6 گرم (0,1 مول) ملامین ریخته و جهت تنظیم PH سیستم در 7,5 - 8,0 ، محلول هیدروکسید سدیم 10% می‌افزایند. سپس 2 دهانه بالن را مسدود کرده و مخلوط را به مدت 40 دقیقه در حمام آبی که دمای آن 95- 90 درجه سانتی‌گراد می‌باشد، قرار می‌دهند. بعد از زمان فوق ، دما را به 70 درجه سانتی‌گراد رسانده و دهانه‌های مسدود شده را باز کرده و به یکی از دهانه‌ها ، لوله‌ای ظریف (موجی) و به دیگری سیستم خلاء متصل می‌کنند.

در دمای 70- 60 درجه سانتی‌گراد و فشار 120- 100 میلی‌متر جیوه ، آب موجود در سیستم را از محیط عمل دور می‌کنند. مخلوط بدست آمده را به کپسول چینی ریخته و بر روی ان 2,0 گرم گلیسیرین افزوده، در دمای 150 درجه سانتی‌گراد و تا تشکیل مخلوطی سفت و سخت ، آن را حرارت می‌دهند. رزین سخت شده را در تکه های نازک جدا می‌کنند.

نتیجه آزمایش

ماده حاصله اولیه در صنعت کاربردهای فراوانی دارد. با افزایش دما و در PH اسیدی ، پلیمر یک‌بعدی به سه‌بعدی تبدیل می‌شود. با افزایش 20% کائولن تبدیل به "فرمیکال" می‌شود که ماده استخوانی روی میزهای کابینت است که در خلاء تحت فشار بالا ، پرس می‌شود. حال ، اگر %40-30 کربنات کلسیم اضافه کنیم، تبدیل به زیرسیگاری و مواد دیر‌اشتعال پذیر می‌شود که قیمت آن فوق‌العاده افت می‌کند، اما قدرت مکانیکی آن بالا می‌رود. کلید- پریز برق بدون استثنا از این ماده تهیه می‌شوند.

منبع: مجله کشاورزی آنلاین . نویسنده:مصطفی شادپور - صنایع چوب و کاغذ |

محسمه چوبی

منبع: مجله کشاورزی آنلاین . نویسنده:مصطفی شادپور - صنایع چوب و کاغذ |

گل و گیاه زینتی نهال درخت و خواص گیاهان

تولید وفروش گیاهان آپارتمانی ونهال اصلاح شده پیوندی میوه ودرختان زینتی مثمر وغیر مثمر وگیاهان دارویی

آشنايي با انواع چوبها/

×سایتهای مرتبط با صنایع چوب و کاغذ

تعریف خاتم

خصوصیات یک خاتم اعلا و محصول مرغوب وهنری

× صنعت چسب سازی

×اتصالات در صنایع چوب

توانایی وخصوصیات ماشین خط زن

الکل شناسی

×چسبهای مصرفی در صنایع چوب و شیمی چسب

آزمایش تهیه رزین ملامین - فرمالدئید

محسمه چوبی

پیوندهای روزانه

نوشته‌های پیشین

آرشیو موضوعی

برچسب‌ها

نویسندگان

پیوندها